2 - در اين جا حديثي است كه يحيي بن اكثم سؤالات متعددي از موسي مبرقع پرسيده است يا بنا بر بعضي تعابير براي موسي مبرقع به صورت مكتوب فرستاده است و او از برادرش امام هادي عليه السلام، با جمله «جُعِلْتُ فِداكَ؛ جانم فدايت»، يكي يكي سؤال نموده و جواب آن ها را دريافت كرده است در بيشتر جوامع حديثي ذكر شده است.



در «الاختصاص» شيخ مفيد رحمة الله عليه و «مناقب آل ابي طالب»، ابن شهر آشوب و «بحار الانوار»، علامه مجلسي، و «تحف العقول» ابن شعبة و... (1) با كمي اختلاف مسنداً و مرسلاً ذكر گرديده است، اينك متن حديث با ترجمه آن:



قال موسي بن محمّد بن الرِّضا: لقيت يحيي بن أكثم في دارالعامّة، فسألني عن مسائل، فجئت إلي أخي عليِّ بن محمّد عليهما السلام فدار بيني و بينه من المواعظ ما حملني و بصّرني طاعته، فقلت له: جعلت فداك إنَّ ابن أكثم كتب يسألني عن مسائل لأفتيه فيها، فضحك عليه السلام ثمَّ قال: فهل أفتيته؟ قلت: لا، لم أعرفها، قال عليه السلام: و ما هي؟



قلت: كتب يسألني عن قول الله: «قال الّذي عنده علم من الكتاب أنا آتيك به قبل أن يرتدّ إليك طرفك»(2) نبيُّ الله كان محتاجاً إلي علم آصف؟



و عن قوله: «و رفع أبويه علي العرش و خرُّوا له سجّداً»(3) سجد يعقوب و ولده ليوسف و هم أنبياء؟



و عن قوله: «فإن كنت في شكّ ممّا أنزلنا إليك فسئل الّذين يقرؤن الكتاب»(4) من المخاطب بالآية؟ فإن كان المخاطب النّبي صلي الله عليه وآله فقد شكَّ. و إن كان المخاطب غيره فعلي من إذاً اُنزل الكتاب؟



و عن قوله: «و لو أنَّ ما في الأَرض من شجرة أقلام و البحر يمدُّه من بعده سبعة أبحر ما نفدت كلمات الله»(5) ما هذه الأَبحر و أين هي؟



موسي بن محمد بن الرضا عليه السلام گويد در ايوان عمومي به يحيي بن اكثم برخوردم و از من مسائلي پرسيد و من نزد برادرم علي بن محمد عليه السلام (امام هادي) رسيدم و ميان من و او پندها گفتگو شد مرا بر لازم بودن طاعت او آگاهي بخشيد و بر اطاعت امر واداشت، به او گفتم قربانت شوم ابن اكثم نامه اي به من نوشته و مسائلي از من پرسيده تا به او در پاسخ فتوا بدهم، امام خنده اي كرد سپس فرمود: تو به او فتوا دادي؟ گفتم: نه، نمي دانستم چگونه فتوا دهم فرمود: آن مسائل چيست؟ گفتم از من پرسيده است:



1 - از قول خدا كه گفت: آن كه در نزد او بود علمي از كتاب من آن را [تخت بلقيس ]برايت مي آورم پيش از اين كه چشم برهم زني - آيا پيغمبر خدا (سليمان) نيازمند بود به علم آصف؟»



2 - از قول خدا كه: [يوسف ] پدر و مادرش را بر تخت برآورد و همه برادرانش بر خاك افتاده سجده كردند - آيا يعقوب و فرزندانش كه پيغمبر بودند براي يوسف سجده كردند؟».



3 - از قول خدا كه: «اگر تو شك داري در آنچه به تو فرو فرستاديم بپرس از كساني كه كتاب مي خوانند». آيا اين آيه خطاب به كيست؟ اگر مخاطب خود پيغمبر است پس او در شك بوده است و اگر ديگريست قرآن بر چه كسي (جز پيامبر) نازل شده است؟»



4 - و از قول خدا كه: و اگر هر آنچه درخت در زمين است قلم باشد و دريا مركب و به دنبالش هفت دريا باشد [شمارش و محاسبه ] كلمات خدا به پايان نرسد - اين درياها چيست و كجايند؟



و عن قوله: «و فيها ما تشتهيه الأَنفسُ و تلذُّ الأَعين»(6) فاشتهت نفس آدم عليه السلامأكل البرِّ فأكل و أطعم [و فيها ما تشتهي الأَنفس ] فكيف عوقب؟



و عن قوله: «أو يزوِّجهم ذكراناً و إناثاً»(7) يزِّوج الله عباده الذُّكران و قد عاقب قوماً فعلوا ذلك؟



و عن شهادة المرأة جازت وحدها و قد قال الله: «و اشهدوا ذوي عدل منكم»؟(8)



و عن الخنثي و قول عليّ عليه السلام: «يورث من المبال» فمن ينظر إذا بال إِليه؟ مع أنّه عسي أن يكون امرأة و قد نظر إِليها الرِّجال، أو عسي أن يكون رجلاً و قد نظرت إليه النّساء و هذا ما لايحلُّ. و شهادة الجارِّ إلي نفسه لاتقبل؟



و عن رجل أتي إلي قطيع غنم فرأي الرَّاعي ينزو علي شاة منها فلمّا بصر بصاحبها خلّي سبيلها، فدخلت بين الغنم كيف تذبح؟ و هل يجوز أكلها أم لا؟



و عن صلاة الفجر لم يجهر فيها بالقراءة و هي من صلاة النّهار و إنّما يجهر في صلاة اللّيل؟



و عن قول عليّ عليه السلام لابن جرموز: «بشّر قاتل ابن صفيّة بالنّار فلِمَ يقتله و هو إمام؟



و أخبرني عن عليّ عليه السلام لم قتل أهل صفّين و أمر بذلك مقبلين و مدبرين و أجاز علي الجرحي، و كان حكمه يوم الجمل أنّه لم يقتل مولّياً و لم يجز علي جريح، و لم يأمر بذلك، و قال: من دخل داره فهو آمن، و من ألقي سلاحه فهو آمن، لم فعل ذلك؟ فإن كان الحكم الأَوَّل صواباً فالثّاني خطأ.



و أخبرني عن رجل أقرَّ بالّلواط علي نفسه أيحدُّ، أم يدرأ عنه الحدّ؟



قال عليه السلام: اكتب إليه، قلت: و ما أكتب؟ قال عليه السلام: اكتب بسم الله الرَّحمن الرَّحيم و أنت فألهمك الله الرُّشد أتاني كتابك فامتحنتنا به من تعنّتك لتجد إلي الطّعن سبيلاً إن قصّرنا فيها، و الله يكافيك علي نيّتك و قد شرحنا مسائلك فأصغ إليها سمعك و دلّل لها فهمك و اشغل بها قلبك، فقد لزمتك الحجّة و السّلام.



سألت عن قول الله جلَّ و عزَّ؟ «قال الّذي عنده علم من الكتاب» فهو آصف بن برخيا، و لم يعجز سليمان عليه السلام عن معرفة ما عرف آصف لكنّه صلوات الله عليه أحبَّ أن يعرِّف أمّته من الجنِّ و الإنس أنّه الحجّة من بعده، و ذلك من علم سليمان عليه السلام أودعه عند آصف بأمر الله، ففهّمه ذلك لئلّا يختلف عليه في إمامته و دلالته كما فهّم سليمان عليه السلام في حياة داود عليه السلام لتعرف نبوَّته و إمامته من بعده لتأكّد الحجّة علي الخلق.



5 - و از قول خدا كه: «در آن بهشت است آنچه دل خواهد و ديده خوش دارد» دل آدم خواست گندم بخورد و از آن خورد (اگر در آن است هر چه دل بخواهد) پس چرا عقوبت شد؟



6 - از قول خدا كه: «به آن ها جفت كند پسران و دختران» خدا به بنده هايش مردان را تزويج كرده با اين حال قومي را كه چنين عمل كردند عقوبت كرد؟



7 - از گواهي يك زن كه تنها نافذ است با اين كه خدا فرموده كه: «گواه بگيريد دو مرد عادل از خود را».



8 - از خنثي كه به قول علي عليه السلام به نشانه ادرار بولش ارث برد، چه كسي نحوه بول او را وارسي كند، مردان وارسند بسا كه او زن باشد و مرد به او نظر كرده باشند، و زنان وارسند بسا كه مرد باشد و زن به او نظر كرده باشد و هر دو اينها حرام است، و گواهي خود او هم چون جلب نفع مي كند پذيرفته نيست.



9 - از مردي كه بر سر رمه گوسفندي آمده و ديده چوپان با يكي از گوسفندان جماع ميكند و چون چشمش به صاحب رمه افتد آن گوسفند را در ميان رمه راه دهد [و تشخيص آن مشكل گردد پس جهت حليت اين رمه ] چگونه گوسفند اين رمه ذبح شود و آيا خوردن گوشت اين رمه جائز است يا نه؟



10 - از نماز بامداد سؤال كرد كه: چگونه قرائت حمد و سوره آن بلند باشد با اين كه از نمازهاي روز است و همانا جهرِ به قرائت در نمازهاي شب است.



11 - و سؤال كرد از اين كه علي عليه السلام به ابن جرموز (قاتل زبير) فرمود: «كشنده فرزند صفيه را به دوزخ مژده ده» ولي خود با اين كه امام بود او را - كه قاتل زبير بود - نكشت.



12 - او نوشته است كه: به من بگو علي عليه السلام چگونه در جنگ صفين فرمان به كشتن مخالفان داد در حال حمله و گريز و اجازه داده زخمي هاي آنان را بكشند. با اين كه در روز جنگ جمل حكم داد گريخته را نكشند، و اجازه داد زخم داران را بكشند، و به كشتن آن ها فرمان نداد، و فرمود: هر كه به خانه خود پناهنده شود در امانست، و هر كه اسلحه خود را بر زمين نهد در امانست، چرا چنين كرد و اگر حكم اول درست است دومي نادرست باشد.



13 - و چنين نوشته است كه: و به من بگو از حكم مردي كه بر خود اعتراف به لواط كرده است حدّ دارد يا حدّ از او ساقط است؟



امام عليه السلام فرمود به او پاسخ بنويس گفتم چه بنويسم فرمود بنويس به نام خداوند بخشاينده مهربان نامه تو كه خدايت به راه حق هدايت كند به من رسيد و مقصودت آزمايش ما بوده است و رنج دادن ما تا بلكه راهي براي عيب جويي ما به دست آري اگر پاسخ نارسا باشد خدا تو را طبق نيتي كه داري پاداش دهد ما پاسخ مسائلت را شرح داديم خوب گوش بده و فهمت را رام آن ساز و بدان دل بده حجت بر تو تمام است و السّلام.



1 - از قول خدا پرسيدي كه «گفت آن كه علمي از كتاب داشت» او آصف بن برخيا بود سليمان عليه السلام از فهم آنچه آصف بن برخيا مي دانست عاجز نبود ولي او خواست به امتش از جن و انس بفهماند حجت خدا پس از وي اوست، و همان كه او مي دانست از علم خدا سليمان بود كه به امر خدا نزد آصف به امانت گذارده بود و آن را به وي فهمانيد تا درباره امامت و نشانه امامت و اختلافي نباشد. چنان چه به خود سليمان فهمانده شده بود در زمان زندگي داود عليه السلام تا نبوت و امامتش پس از وي معلوم باشد، و حجت بر خلق تمام باشد.



و أمّا سجود يعقوب عليه السلام و ولده كان طاعة الله و محبّة ليوسف عليه السلام كما أنَّ السّجود من الملائكة لآدم عليه السلام لم يكن لآدم عليه السلام و إنّما كان ذلك طاعة لله و محبّة منهم لآدم عليه السلام، فسجود يعقوب عليه السلام و ولده و يوسف عليه السلام معهم كان شكراً لله باجتماع شملهم، ألم تره يقول في شكره ذلك الوقت: «ربِّ قد آتيتني من الملك و علّمتني من تأويل الأَحاديث»(9) إلي آخر الآية - ».



و أمّا قوله: «فإن كنت في شكّ ممّا أنزلنا إليك فسئل الّذين يقرؤن الكتاب» فإنَّ المخاطب به رسول الله صلي الله عليه وآله و لم يكن في شكّ ممّا أنزل إليه و لكن قالت الجهلة: كيف لم يبعث الله نبيّاً من الملائكة؟ إذ لم يفرق بين نبيّه و بيننا في الاستغناء عن المآكل و المشارب و المشي في الأَسواق، فأوحي الله إلي نبيّه «فسئل الّذين يقرؤن الكتاب» بمحضر الجهلة، هل بعث الله رسولاً قبلك إلّا و هويا كل الطّعام و يمشي في الأَسواق و لك بهم أسوة. و إنّما قال: «فإن كنت في شكّ» و لم يكن شكّ و لكن للنّصفة كما قال: «تعالوا ندع أبناءنا و أبناء كم و نساءنا و نساءكم و أنفسنا و أنفسكم ثمَّ نبتهل فنجعل لعنة الله علي الكاذبين»و لو قال: عليكم لم يجيبوا إلي المباهلة، و قد علم الله أنَّ نبيّه يؤدِّي عنه رسالته و ما هو من الكاذبين، فكذلك عرف النّبيُّ أنّه صادق فيما يقول و لكن أحبَّ أن ينصف من نفسه.



و أمّا قوله: «و لو أنَّ ما في الأَرض من شجرة أقلام و البحر يمدُّه من بعده سبعة أبحر ما نفدت كلمات الله» فهو كذلك لو أنَّ أشجار الدُّنيا أقلام و البحر يمدُّه سبعة أبحر و انفجرت الأَرض عيوناً لنفدت قبل أن تنقد كلمات الله و هي عين الكبريت و عين النمر و عين [ال ] برهوت و عين طبريّة وحمة ماسبندان وحمة إفريقية يدعي لسان و عين بحرون، و نحن كلمات الله الّتي لا تنفد و لا تُدرك فضائلنا.



و أمّا الجنّة فإنَّ فيها من المآكل و المشارب و الملاهي ما تشتهي الأَنفس و تلذُّ الأَعين و أباح الله ذلك كلّه لآدم عليه السلام و الشّجرة الّتي نهي الله عنها آدم عليه السلام و زوجته أن يأكلا منها شجرة الحسد عهد إليهما أن لا ينظرا إلي من فضّل الله علي خلائقه بعين الحسد فنسي و نظر بعين الحسد و لم يجد له عزماً.



و أمّا قوله: «أويزوِّجهم ذكراناً و إناثا» أي يولد له ذكور و يولد له اناث، يقال لكلِّ اثنين مقرنين زوجان كلُّ واحد منهما زوج، و معاذ الله أن يكون عني الجليل ما لبّست به علي نفسك تطلب الرُّخص لارتكاب المآثم «و من يفعل ذلك يلق أثاماً يضاعف له العذاب يوم القيامة و يخلد فيه مهاناً»(10) إن لم يتب.



و أمّا شهادة المرأة وحدها الّتي جازت فهي القابلة جازت شهادتها مع الرِّضا، فإن لم يكن أرضي فلا أقلِّ من امرأتين تقوم المرأتان بدل الرَّجل للضّرورة، لأَنَّ الرَّجل لايمكنه أن يقوم مقامها، فإن كانت وحدها قُبل قولها مع يمينها.



و أمّا قول علي عليه السلام في الخنثي فهي كما قال: ينظر قوم عدول يأخذ كلُّ واحد منهم مرآة و تقوم الخنثي خلفهم عريانة و ينظرون في المرايا فيرون الشّبح فيحكمون عليه.



و أمّا الرَّجل النّاظر إلي الرَّاعي و قد نزي علي شاة فإن عرفها ذبحها و أحرقها. و إن لم يعرفها قسم الغنم نصفين و ساهم بينهما، فإذا وقع علي أحد النّصفين فقد نجا النّصف الآخر، ثمَّ يفرِّق النّصف الآخر فلايزال كذلك حتّي تبقي شاتان فيقرع بينهما فأيّتها وقع السّهم بها ذبحت و أحرقت، و نجا سائر الغنم.



و أمّا صلاة الفجر فالجهر فيها بالقراءة، لأَنَّ النبيَ صلي الله عليه وآله كان يغلّس بها فقراءتها من اللّيل.



و أمّا قول عليّ عليه السلام «بشّر قاتل ابن صفيّة بالنّار» فهو لقول رسول الله صلي الله عليه وآله و كان ممّن خرج يوم النهروان فلم يقتله أمير المؤمنين عليه السلام بالبصرة، لأَنّه يقتل في فتنة النَّهروان.



و أمّا قولك: إنَّ عليّاً عليه السلام قتل أهل الصّفيّن مقبلين و مدبرين و أجاز علي جريحهم؛ و إنّه يوم الجمل لم يتبع مولّياً و لم يجز علي جريح و من ألقي سلاحه آمنه و من دخل داره آمنه، فإنَّ أهل الجمل قتل إمامهم و لم تكن لهم فئةٌ يرجعون إليها و إنّما رجع القوم إلي منازلهم غير محاربين و لا مخالفين و لا منابذين، رضوا بالكفّ عنهم، فكان الحكم فيهم رفع السّيف عنهم و الكفُّ عن أذاهم، إذ لم يطلبوا عليه أعواناً، و أهل صفّين كانوا يرجعون إلي فئة مستعدَّة و إمام يجمع. لهم السّلاح و الدُّروع و الرِّماح والسّيوف و يسني لهم العطاء، يهيّي ء لهم الأَنزال و يعود مريضهم و يجبر كسيرهم و يداوي جريحهم و يحمل راجلهم ويكسوا حاسرهم، و يردُّهم فيرجعون إلي محاربتهم و قتالهم، فلم يساوبين الفريقين في الحكم لما عرف من الحكم في قتال أهل التّوحيد، لكنّه شرح ذلك، فمن رغب عرض علي السّيف أو يتوب من ذلك.



و أمّا الرَّجل الّذي اعترف باللّواط فإنّه لم تقم عليه بيّنة و إنّما تطوَّع بالإقرار من نفسه و إذا كان للإمام الّذي من الله أن يعاقب عن الله كان له أن يمنَّ عنالله؛ أما سمعت قول الله: «هذا عطاؤنا» - الآية - قد أنبأناك بجميع ما سألتنا عنه فاعلم ذلك.



2 - و اما سجده يعقوب و فرزندانش براي اطاعت خدا و دوست داشتن يوسف عليه السلام بود چنان چه سجده فرشته ها بر آدم عليه السلام براي خود آدم نبود و همانا طاعت خدا بود و اظهار دوستي فرشته ها با آدم عليه السلام، و سجده يعقوب و فرزندانش كه يوسف با آن ها بود شكر خدا بود بر اين كه پراكندگي آن ها را جمع آوري ساخته بود آيا ننگري كه يوسف عليه السلام در اين وقت براي شكر خدا مي گفت پروردگارا تو به من ملك دادي و تأويل احاديث آموختي - الي آخر آيه.



3 - و اما قول خدا «اگر در شكي، از آنچه نازل كرديم به سوي تو، بپرس از كساني كه كتاب مي خوانند»، مخاطب همان رسول خدا صلي الله عليه و آله است و او خود در آنچه بر او نازل مي شد شكي نداشت ولي نادانان مي گفتند: چگونه خداوند رسولي از فرشته ها مبعوث نكرده، و ميان ما و پيغمبر او كه فرقي نيست درباره خوردن و نوشيدن و بازار رفتن، خدا به پيغمبرش وحي كرد از آن ها كه كتاب مي خوانند در حضور اين نادان ها بپرس آيا خدا پيش از تو رسولي مبعوث كرده جز اين كه غذا مي خورده و در بازارها راه مي رفته و توهم بمانند آنهايي. و همانا گفته: «اگر تو شكي داري» با اين كه خودش شكي نداشته براي مراعات انصاف در گفتار چنانچه فرموده بياييد پسران ما و پسران شما، و زنان ما و زنان شما، و خود ماها و خود شماها را دعوت كنيم و به درگاه خدا زاري كنيم و لعنت خدا را بر دروغگويان بخواهيم - و اگر مي فرمود: بر شماها بخواهيم پيشنهاد مباهله را نپذيرفتندي با اين كه خدا مي دانست پيغمبرش همه پيام هاي او را مي رساند و از دروغ گوها نيست و همچنين پيغمبر صلي الله عليه و آله هم مي دانست كه او را در آنچه مي گويد راستگو است ولي دوست داشت از طرف خود عادلانه اظهار كند.



4 - و اما قول او «اگر كه آنچه درخت در زمين است قلم شود و دريا مركب و در پي آن هفت دريا باشد كلمات خدا به پايان نرسند، واقع آن همچنين است اگر كه همه درخت هاي دنيا قلم شوند و دريا را درما پي باشند و از زمين همه چشمه بجوشند به پايان رسند پيش از آنكه ثبت كلمات خدا به پايان رسند و آن درياها چشمه كبريت است و چشمه نمر و چشمه برهوت و چشمه طبريه و چشمه گرم ماسبندان و چشمه گرم آفريقيه كه زبانش خوانند و چشمه بحرون و مائيم كلمات خدا كه به پايان نرسيم و فضائل ما درك نشوند.



5 - و اما بهشت داراي همه خوردني ها و همه نوشيدني ها و بازي ها است كه دل بخواهد و ديده خوش دارد و خدا همه را براي آدم مباح كرد، و آن درخت كه خدا آدم و حوا را از خوردنش غدقن كرد درخت حسد بود كه به آن ها سفارش كرد تا به هر كس از خلائق كه خدا فضيلتي داده به ديده حسد ننگرند و آدم فراموش كرد و به ديده حسد نگريست و تصميمي براي او نيافت.



6 - و اما قول خدا «يا به آن ها جفت كند مردان و زنان» يعني براي او فرزند ذكور آيد و يا فرزند اناث به هر دو تا كه باهم باشند گويند زوجان هر يك جفت ديگري است و معاذ الله كه خداوند والا را مقصود آن باشد كه تو خود را بدان فريفتي و مي خواهي براي ارتكاب گناه رخصت جويي «هر كه اين كار كند به گناه آلوده شده، عذابش دو چندان گردد در روز قيامت و جاويدان در آن خوار بماند» اگر توبه نكند.



7 - و اما شهادت يك زن كه نفوذ دارد آن ماما است با رضايت به وي و اگر رضايت نباشد حداقل بايد دو زن باشند كه به حكم ضرورت به جاي مردند زيرا مرد را امكان جانشيني آن ها نيست و اگر تنها باشد قول او با قسم پذيرفته است.



8 - و اما قول علي عليه السلام درباره خنثي چنان است كه گفته: مردمي عادل كه هر كدام آيينه اي به دست دارند بدو نگاه مي كنند. آن خنثي برهنه پشت سر آن ها مي ايستد و آنان در آيينه ها مي نگرند و شبح او را مي بينند و بدان حكم مي كنند.



9 - و اما مردي كه بر شباني نگاه كرده كه بر گوسفندي جهيده اگر آن گوسفند را بشناسد سر ببرد و بسوزاند و اگر نشناسد رمه را دو بخش كند و قرعه كشد و چون قرعه به نام نيمي در آيد نيم ديگر رها شود واين نيم را هم دو نيم كند و پيوسته چنين كند تا دو گوسفند بمانند و ميان آن دو قرعه كشد و به نام هر كدام در آمد آن را سر برد و بسوزاند و ساير رمه نجات يابند.



10 - و اما نماز بامداد را قرائت به جهر است براي آن كه پيمبرش در تاريكي مي خواند و قرائتش ملحق به نماز شب ها شد.



11 - و اما قول علي عليه السلام كشنده ابن جرموز را به دوزخ بشارت بده براي اين بود كه رسول خدا صلي الله عليه و آله چنين فرموده بود او در جنگ نهروان به همراه خوارج بود و علي عليه السلام او را در بصره نكشت چون مي دانست در فتنه نهروان كشته مي شود.



12 - و اما اين كه گفتي علي عليه السلام اهل صفين را در هجوم و گريز هر دو مي كشت و زخم دارشان را هم اجازه كشتن مي داد و روز جمل به دنبال گريخته نمي رفت و زخم دار را نمي كشت، و هر كه سلاح به زمين مي گذاشت امانش مي داد، و هر كه به خانه خود پناهنده مي شد امانش مي داد، براي اين بود كه رهبر قشون جمل كشته شده بود و پشتيباني نداشتند كه بدان برگردند و دوباره جنگ را از سر گيرند و مردم به خانه خود برگشتند و دست از جنگ كشيده و مخالفت را كنار گذارده، و قصد تفرقه نداشتند راضي بودند كه شمشير از آن ها برداشته شود، حكم آنان برداشتن شمشير و خودداري از آزارشان بود زيرا كمك براي ادامه جنگ نطلبيدند ولي مردم صفين به يك ستاد آماده و رهبر مقتدري برمي گشتند كه اسلحه و زره و نيزه و شمشير برايشان فراهم مي كرد، و عطاي وافر به آن ها مي داد و از آن ها پذيرايي مي كرد و بيمارشان را عيادت مي كرد، و شكسته آنان را بست و بند مي كرد، و زخمدارشان را درمان مي كرد، و به هر كه پياده بود مركب سواري مي داد، و به هر كه برهنه بود جامه مي داد، و آن ها را به جنگ و كشتار برمي گردانيد، و به اين دو دسته يك حكم نكرد چون حكم محارب از خداپرستان را مي دانست. بلي اين را برايشان توضيح مي داد و هر كه رو گردان بود كشته مي شد يا اين كه بايد توبه كند.



13 - و اما مردي كه به لواط اعتراف كرده باشدبر او بيّنه اقامه نشده و خود به خود اعتراف كرده است، و امام به حق كه مي تواند از طرف خدا مجرمي را مجازات كند مي تواند هم از طرف خدا منّت بر او نهد و عفوش كند آيا نشنيدي گفته خدا را؟ «اين است عطاي ما» - الآية - ما تو را به همه چيزها كه از ما پرسيدي خبر داديم آن را بدان.



چهل اختران



تعدادي از فرزندان و نوادگان موسي مبرقع در بقعه خانوادگي وي در كنار مرقدش معروف به چهل اختران مدفون مي باشند، و مورد احترام و زيارت مؤمنين قرار دارند.



تا زمان تأليف «تاريخ قم»(11) به سال 378ه .ق، چهارده تن از سادات رضويه از خاندان موسي و جعفر در اين بقعه به خاك سپرده شده بودند كه نام آن ها در آن تاريخ ثبت گرديده است. و بعد از آن هم از همين خاندان جمع ديگري دفن شده اند كه عدد آن ها را به چهل تن مي رسانند. ولي منبعي براي معرّفي نام و نسب اكثر آنان در دست نيست.



در تابلويي كه به پنجره هاي مشبّك آلومينيومي آن آويخته است چنين نگاشته:



السلام عليك يا امام محمّد التقي الجواد عليه السلام



بقعه مقابر رضويّون در چهل اختران



آرامگاه خانوادگي امام زاده ابو جعفر موسي مبرقع عليه السلام



نسب مدفونين اين بقعه مباركه با فرزند بلافصل حضرت امام محمد تقي جواد عليه السلام يعني امام زاده ابوجعفر موسي مبرقع



1. ابو احمد محمد پسر ابوجعفر موسي مبرقع



2. ابو علي احمد پسر ابوجعفر موسي مبرقع



3. زينب دختر ابوجعفر موسي مبرقع



4. ابو علي محمد الاعرج بن احمد (وفات 315ق) نوه ابوجعفر موسي مبرقع



5. ام محمّد بنت احمد نوه ابوجعفر موسي مبرقع



6. ام حبيب بنت احمد نوه ابوجعفر موسي مبرقع



7. فاطمة بنت محمد بن احمد نتيجه ابوجعفر موسي مبرقع



8. بريهة بنت محمد بن احمد نتيجه ابوجعفر موسي مبرقع



9. ام كلثوم بنت محمد بن احمد نتيجه ابوجعفر موسي مبرقع



10. ام سلمة بنت محمد بن احمد نتيجه ابوجعفر موسي مبرقع



11. يحيي بن احمد بن محمد بن احمد نبيره ابوجعفر موسي مبرقع



12. ابوجعفر محمد بن موسي بن احمد بن محمد بن احمد نديده ابوجعفر موسي مبرقع



13. ابوالفتح عبدالله بن موسي بن احمد بن محمد بن احمد نديده ابوجعفر موسي مبرقع



14. بريهة بنت علي بن جعفر بن امام هادي زوجه محمد بن موسي مبرقع عروس ابوجعفر موسي مبرقع



در ذيل اين تابلو چنين نوشته شده است: در خاتمه چند نكته قابل ذكر است:



1. سابقاً در اين محل صورت 17 قبر مشهود بود و قبر بزرگ و برجسته اي در وسط به طور حتم قبر شريف محمدبن موسي مبرقع و شانزده قبر ديگر دراطراف آن نمايان بود.



2. امام زاده هاي شماره 11 - 12، 13 در قم ساكن و نقيب [و] راوي اخبار بوده [اند ]احتمالاً در اين بقعه مدفون [شده اند] و ساير امام زاده هاي فوق الذكر طبق اسناد و مدارك معتبر به طور يقين در اين بقعه مدفونند.



3. [امام زاده ]شماره 2 - احمد بن موسي مبرقع حفظ مطابق نقلكتاب «لباب الانساب» بيهقي، ص 585 در قم و احتمالاً در همين بقعه مدفون است.



4. امام زاده هاي شماره 1 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 - 8 - 10 و 14 در كتاب معتبر «تاريخ قديم» تأليف سال 378ه .ق و اكثر كتب انساب محل دفن ايشان را در همين بقعه ذكر نموده اند.



5. اسامي شماره هاي 15 - 16 - 17 را نتوانستيم طبق اسناد و مدارك شناسايي كنيم لذا از محققين محترم تقاضا مي شود ما را در اين امر ياري فرمايند».



در كتاب «گنجينه آثار قم» سه تن ديگر از مدفونين در اين بقعه را نام مي برد. به اسامي: ام ولد همسر ابوعلي محمّد بن احمد بن موسي مبرقع و ابو جعفر و فخر الدين فرزندان يحيي صوفي فرزند جعفر بن امام علي النقي عليه السلام كه شايد بتوان به عنوان امام زادگان شماره 15 - 16 و 17 ذكر نمود.(12)



بقعه و بارگاه



گنبد چهل اختران با اينكه داراي جدار آجري است از بناهاي باشكوه باستاني و تاريخي اصيل شهر قم است كه تاريخ بناي آن را به سال 95 ه .ق و نام باني آن را شاه طهماسب صفوي و اسم معمار هنرمندش استاد سلطان قمي معرّفي نموده اند كه در كتيبه هاي داخلي آن هنوز نام وي موجود است.



در بالاي سر درب بقعه در كتيبه اي كه با خط ثلث و از گچ بري بيرون آورده شده، نوشته است: اين مكان قبور جمعي از سادات و امام زادگان است كه در اينجا مدفون شده اند و در تاريخ 851ه .ق اين كتيبه نوشته شده كه در سال 953ه .ق به امر شاه طهماسب صفوي سقفي بسيار مرتفع و بنايي عالي بر اين مرقد برپا داشته است كه اصل بقعه متساوي الاضلاع است و هر ضلع او پانزده ذرع مي باشد كه از بناهاي بسيار خوب و عالي است و كمتر همچون بنايي ديده شده. بنّا و معمار او استاد سلطان قمي است كه از مشاهير معمارهاي عصر صفويّه است و نام او در اين مكان مضبوط است.



متأسفانه در تعميرات قائم مقام فراهاني در سال 1333 ق آن كتيبهاز بين رفته است. در اين بقعه دو كتيبه موجود است. يكي به صورت نامرئي كه روي زاويه جنوب شرقي زير نيم طاق به صورت تابلوي مربع و مستطيل گچ بري شده كه تا دقت نشود تشخيص داده نمي شود به اين عبارت (بنّائي عمل سلطان قمي) و كتيبه ديگر كه بر فرازدرب ورودي از صحن غربي به طول سه متر به خط ثلثي برجستهكه روي آن عبارت ذيل گچ بري شده است موجود مي باشد كه چنين نوشته شده است: قد صدر الحكم المطاع ببناء هذه العمارة الشريفة عناعلي حضرت سلطان سلاطين الزمان ابوالمظفر بهادرخان شاه طهماسب خلدالله ملكه و سلطانه و أفاض علي العالمين برّه و احسانه في شهور سنةخمسين و تسعمأة.



بر فراز اين بقعه گنبد عرقچيني و آجري قرار دارد كه چهار هواكش در جهات اصلي آن به طور مشبّك آجري ديده مي شود و در وسط بقعه مرقدي است سراسري به ارتفاع يك [متر] و طول و عرض 9 متر كه روي سطح آن در چند رديف قبر سازي شده و به وسيله كاشي هاي خشتي فيروزه اي فرش شده است.(13)



در اين اواخر روي اين قبور، ضريحي از آلومينيوم از طرف اوقاف و امور خيريه نصب شده است. در صحن و سراي مجموعه چهل اختران تعداد زيادي از علما و صلحا و مؤمنين و مؤمنات مدفون مي باشند كه جمع زيادي از مؤمنين در طول هفته به ويژه عصرهاي پنج شنبه و شب هاي جمعه براي زيارت اهل قبور خصوصاً امام زادگان بزرگوار مدفون در اين مكان در آن جا جمع مي شوند. و براي شادي ارواح طيبه مدفونين در اين مكان دعا و قرآن و حمد و سوره اخلاص مي خوانند و ثوابش را نثار مي كنند.