در منطقه اراضي جمر و سعدآباد، بين امام زاده خاك فرج و امام زاده ابو احمد محمد بن محمد حنفيّه مدفن چهار امام زاده بزرگوار است كه زماني اين بقعه شريف به اسم خادمش «ملّا آقا بابا» نيز معروف بوده است. اين بقعه در ابتداي خيابان 15 خرداد به فاصله كمي بعد از ميدان جهاد، در خيابان فرعي به نام 20 متري حائري در جنب مدرسه علميه امام خميني (قدّس سرّه) قرار دارد.



سلسله نسب



تعيين مدفونين در اين بارگاه شريف به طور دقيق كار آساني نيست ذكر احتمالاتي كه مورّخين داده اند شايد راه گشاي تعيين آن ها در تحقيقات ديگر محقّقين باشد.



آنچه عباس فيض اختيار نموده و در بازسازي جديد امام زاده در سال 1368 ه . ش، بر سنگ قبر آنان حجّاري شده چنين است: «سيد جليل القدر حضرت ابو عبدالله حسين بن علي بن عمر بن حسن الافطس بن علي الاصغر بن علي بن الحسين زين العابدين عليه السلام و سه فرزند ايشان به نام هاي «ابو محمد حسن» و «ابو علي محمد» و «ابو طالب محسن»(1) شواهدي كه در كتب انساب و تاريخ به چشم مي خورد، اين سلسله نسب را تا اندازه زيادي تأييد مي كند. زيرا در تمام كتب انساب و تاريخ نسل علي الاصغر فرزند امام زين العابدين عليه السلام را از حسن افطس مي دانند(2) و حسن افطس داراي فرزندان بسياري بود، اما نسل وي از پنج پسر باقي ماند: 1 - علي الحوري(3)، 2 - ابو محمد الحسن المكفوك، 3 - عبدالله الشهيد 4- الحسين، 5 - عمر(4).



اما نسل عمر بن حسن افطس بن علي از يك پسر به نام علي ملقّب به بَرْطُله ادامه يافته است و نسل علي بن عمر بن حسن افطس از پنج پسر به نام هاي: 1 - ابو طاهر ابراهيم، 2 - عمر، 3 - ابوالحسن محمد، 4- ابو عبدالله الحسين(5)، 5 - احمد ادامه يافت.



مرحوم فيض مي نويسد: ابو عبدالله الحسين در اصفهان ساكن بود و داراي دو دختر و سه پسر به اسامي: ابوطالب محسن، ابو محمد حسن و ابوالحسن علي بَرْطُله بوده است كه با اين پنج فرزند به قم هجرت كرده است و در اين شهر هم از او پسري به نام ابو علي محمد الرئيس به دنيا آمده است.(6) از آن ميان، ابو الحسن علي برطله از قم به «آوه» نقل مكان كرد و در آن جا براي وي پسراني به نام هاي: ابو جعفر محمد، و ابو محمد حسن برطله، و ابوالعباس طيّب و ابوالحسين طاهر به دنيا آمدند. كه شاه زاده طيّب و طاهر از آوه به قم آمده متوطّن شدند و در همين شهر وفات يافتند كه الآن بقعه متبركه آن ها در جاده سراجه مزار مؤمنين مي باشد. با اين شواهد و تصريح بعضي از مؤلفين كتب انساب، مدفونين در اين بقعه همان گونه كه ذكر شد: ابو عبدالله حسين بن علي بن عمر بن حسن افطس فرزند علي اصغر ابن امام زين العابدين عليه السلام و سه فرزند وي با اسامي كه بيان گرديد مي باشند.



احتمالات ديگر در سلسله نسب آن ها



ناصر الشريعة بعد از پذيرش اين كه در اين بقعه شريف چهار امام زاده مدفون مي باشند در سلسله نسب آن ها چند احتمال را ذكر كرده است:



1 - احتمال دارد كه شاه زاده حسين، جناب حسين بن حسن بن حسين بن حسن افطس بن علي بن امام زين العابدين عليه السلام باشد.



2 - شايد حسن (كه در اين بقعه مدفون مي باشد) پدر همين حسين باشد.



3 - احتمال دارد كه شاه زاده حسن جناب حسن بن عباس بن عبدالله الشهيد ابن حسن افطس بن علي بن امام زين العابدين عليه السلام باشد.



4 - احتمال دارد كه شاه زاده حسين، جناب حسين بن علي بن عمر بن حسن افطس بن علي بن امام زين العابدين عليه السلام باشد.(7)



اما سه احتمال اول وي، دليل و شاهدي براي آن وجود ندارد و در كتب انساب از ورود آن ها به قم ذكري به ميان نيامده است.



و احتمال چهارمي كه ذكر نموده است همان است كه ما قبلاً با شواهد و قرائن تأييد و آن را اختيار نموديم.



صاحب «انوار المشعشعين» نيز ابتدا مطابق مشهور بين مردم و موافق لوح قديم مزارشان، مدفونين در اين بقعه را چهار تن از احفاد حضرت امام سجاد عليه السلام به نام هاي: حسين، محمد، احمد و حسن تعيين كرده و بيانات خود را به زيارت نامه اي كه در بقعه موجود بوده است متكي نموده سپس به استناد كتاب «تاريخ قم» احتمالاتي در سلسله نسب آن ها يا احياناً تغيير نامي از آن ها ذكر نموده است:



احتمالات انوار المشعشعين:



1 - حسن بن عباس بن عبدالله الشهيد بن حسن افطس بن علي بن امام زين العابدين عليه السلام.



2 - محمد بن حسن بن عباس بن عبدالله الشهيد بن حسن افطس بن علي بن امام زين العابدين عليه السلام.



3 - عبدالله ابيض ابن عباس بن عبدالله الشهيد ابن حسن افطس بن علي بن امام زين العابدين عليه السلام.



4 - احمد بن عباس بن عبدالله ابيض بن عباس بن عبدالله الشهيد بن حسن افطس بن علي بن امام زين العابدين عليه السلام.



باز همو گويد احتمال دارد سلسله نسب آن ها چنين باشد:



ابوالفضل حسين بن حسن بن حسين بن حسن افطس بن امام زين العابدين عليه السلام و فرزندش محمد بن حسين، و فرزند محمد به نام ابوالعباس احمد بن محمد بن حسين، و حسن بن عباس بن عبدالله الشهيد بن حسن افطس.(8) ولي دلايل و شواهدي كه براي اين احتمالات ذكر كرده است خالي از ضعف نيست.



تباري پاك



همان گونه كه گذشت شاه زاده حسين از نوادگان علي اصغر فرزند امام زين العابدين عليه السلام است. علي اصغر كوچك ترين فرزند امام سجاد عليه السلام مي باشد كه آن حضرت او را به نام برادرش كه در كربلا شهيد شد ناميد، مادرش ام ولد و كنيه اش ابوالحسن، صاحب شرافت و جلالت قدر و آثار فضائل و مناقب در او هويدا بود. علي اصغر در سن سي سالگي در ينبع فوت كرد و قبرش در همان جا مي باشد.(9)



نسل علي اصغر از فرزندش حسن افطس ادامه يافت، قبل از اين كه حسن افطس از مادرش كه ام ولد بود متولد گردد پدرش از دنيا رفت. حسن كم كم رشد كرد و جواني رشيد و شجاع گرديد، وي با محمد بن عبدالله بن حسن نفس زكيّه قيام نمود و پرچمي سفيد در دست داشت هيچ كس در شجاعت مانند او در سپاه نفس زكيّه يافت نمي شد، او به سبب طول قامت رمح آل ابي طالب ناميده مي شد. چون محمد نفس زكيّه و افراد او به شهادت رسيدند، حسن افطس مخفي گرديد و هنگامي كه امام صادق عليه السلام به عراق هجرت كرد، نزد خليفه منصور دوانقي رفت و به او فرمود آيا مي خواهي به رسول خدا صلي الله عليه و آله احساني كرده باشي؟



منصور گفت: بلي يا ابا عبدالله!



امام صادق فرمود: از حسن افطس در گذر. خليفه هم پذيرفت و حسن از مخفي گاه خود بيرون آمد(10).



گنبد و بارگاه



بقعه چهار امام زاده يكي از مشاهد بسيار زيبا و پرمعنويت شهر قم است در صحن اطراف آن درختاني بلند وجود دارد كه زائرين از سايه اين درختان استفاده مي كنند. اين بقعه داراي دو مدخل به صحن است يكي از سوي خيابان كه متصل به كفشكني حرم است. و دومي آن از كوچه پشت امام زاده به صحن مشجّر آن باز مي شود در وسط صحن حوضي به طول و عرض تقريبي 4 متر وجود دارد. در مقابل همين حوض، مدخل اصلي روضه مطهّر از صحن به حرم است.



ضريح مطهّر با سنگ مرمر سنگ گاري شده و در هر طرف اين ضريح دو پنجره مشبّك از نقره و مطلّا به عرض و ارتفاع 40 سانتي متر كه براي ديدن قبر و انداختن نذورات به داخل مرقد استفاده مي شود. در دو طرف ضريح مطّهر دو حجره باز و متصل به روضه مقدسه وجود دارد كه براي زوّاري كه قصد توسل دارند جاي وسيعي است.



بر مزار بقعه گنبدي هرمي شانزده تَركي به ارتفاع تقريبي 4 متر از سطح بام، آراسته به كاشي هاي الوان به رنگ فيروزه كه با گل هاي كوچك مزيّن شده است و در هر قسمت آن از بالا به پايين اول اسم جلاله «الله» و بعد اسماء مبارك پنج تن آل عبا به ترتيب «محمد صلي الله عليه و آله»، علي، فاطمه، حسن و حسين عليهم السلام به چشم مي خورد كه به زيبايي گنبد افزوده است.