در نزديكي امام زاده سيد علي، بارگاه شاه زاده ابو احمد محمد يكي از نوادگان محمد حنفيّه قرار دارد كه زيارت گاه اهالي قم و دوستداران اهل بيت پيغمبر صلي الله عليه و آله مي باشد اين بقعه چون در ميان بقعه چهار امام زاده و امام زاده سيد علي واقع شده به امام زاده مياني شهرت يافته است.



سلسله نسب



در لوح مزار وي، احمد بن محمد حنفيّه ضبط شده كه مخففّ ابو احمد محمد بن محمد حنفيّه است. بدون شك بين ابو احمد محمد تا محمد حنفيّه وسائطي نيز بوده كه طبق معمول سنگ نوشته ها در امام زادگان براي اختصار، آن وسائط حذف شده است.



با تصريحي كه «انساب مجدي» به ورود ابو احمد محمد فرزند عبدالله ثاني به قم دارد،(1) و شواهد ديگري چون تطبيق بر لوح مزار وي، سلسله نسب وي چنين است: «ابو احمد محمد بن عبدالله بن جعفر بن عبدالله بن جعفر بن محمد بن حنفيّه بن امام اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب عليه السلام».(2) و لذا شاه زاده سيد علي در جد سوّمش با پدر امام زاده ابو احمد محمد يعني «عبدالله بن جعفر» متحدندو در واقع امام زاده سيد علي يكي از نوادگان عموي امام زاده ابو احمد محمد مي شود.



بعضي سلسله نسب وي را به گونه اي ديگر ترسيم نموده اند.



در «تاريخ قم» آمده است، «ديگر از اعقاب محمد بن حنفيّه كه به قم آمدند؛ ابو احمد عبيدالله بن احمد بن جعفر بن عبدالله بن محمد حنفيّه بن امام علي عليه السلام است».(3)



ابوالقاسم محمدي(4) روايت مي كند كه ابو احمد از كوفه به قم آمد و در اين شهر ساكن شد و همچنان بود تا اين كه وفات يافت و او را به مقبره مالك آباد به خاك سپردند و از او فرزندي باقي نماند. بدين جهت بعضي احتمال داده اند كه در اين بقعه دو تن از احفاد محمد حنفيّه مدفون باشند. ولي آن كه با لوح مزار تطبيق دارد همان ابو احمد محمد است كه سلسله نسب وي در اول ذكر گرديد.



شجره طوبي



براي حضرت اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب عليه السلام از خوله دختر جعفر بن قيس بن مسلم (مسلمة) بن عبدالله بن ثعلبة بن يربوع بن ثعلبة بن الدُئل بن حنفيّة بن لجيم (الجيم) فرزند پسري به دنيا آمد كه بنا به نقلي پيامبر گرامي اسلام قبل از تولّدش به چنين فرزندي خبر داده و نام و كنيه خود را به او عطا كرده بود.(5)



وي در ماه ربيع الاول سال 81 ه . ق در سن 65 سالگي از دنيا رفت محل دفن وي را بعضي طائف و بعضي مدينه و در بقيع مي دانند. بنابراين ولادتش بايد در سال 16 هجري قمري باشد.



غير از محمد حنفيّه كسي را اين افتخار نبود كه نام و كنيه رسول خدا در او جمع شود ولي به اعطاء خود پيامبر صلي الله عليه و آله نامش محمد و كنيه اش ابوالقاسم بود اما چون از مادري از قبيله حنفيّه متولد گرديد، به محمد حنفيّه مشهور گشت(6).



محمد حنفيّه بعد از حضرت امام حسن و امام حسين عليهما السلام بزرگ ترين پسر حضرت علي بن ابي طالب عليه السلام و مردي عالم و شجاع و قوي بود. در «كشف الغمة» نوشته شده: كه به جناب محمد حنفيّه گفتند: پدر بزرگوارت علي عليه السلام تو را به ميدان مي فرستد و در فرستادن حسن و حسين عليهما السلام به ميدان جنگ بخل مي ورزد؟



جواب داد: «هُما عَيْناهُ وَ أنَا يَدهُ وَ الْإنْسانُ يَقي عَيْنَيْهِ بِيَدِهِ؛ حسن و حسين [به منزله ] دو چشم پدرم و من به مانند دست اويم، بديهي است كه انسان چشم هاي خود را به وسيله دستش حفظ مي كند.



بار ديگر در جواب گفت: «اَنَا وَلَدُهُ وَ هُما وَلَدا رَسُولِ الله صلي الله عليه وآله؛ من فرزند پدرم علي عليه السلام هستم ولي حسن و حسين فرزندان رسول خدا مي باشند يعني به جاست كه من پيش مرگ آنان باشم». وي هيچ گاه ادّعاي امامت نداشت در حالي كه در زهد و تقوا و علم و دانش و شجاعت و قوت سرآمد ديگران بود. بدين جهت جماعت كيسانيّه او را مهدي آخر الزّمان پنداشتند و مي گويند در كوه رضوي غائب(7) شده است.



فرزندان محمد حنفيّه



در تعداد فرزندان محمد حنفيّه ميان علما اتفاق نظر است، مورّخين براي وي 14 پسر و 10 دختر كه جمعاً 24 فرزند مي شود، ذكر كرده اند و ادامه نسل وي را از دو فرزندش «علي» و «جعفر» دانسته اند، و از نسل وي اعقابي عالم، متّقي در شهرهاي مختلف چون قم، اصفهان، فارس و ديگر شهرها زندگي مي كردند و مردم از نور وجود آن ها بهره مند مي شدند.(8) امروز نيز مرقد بعضي از آنان چون شاه زاده ابو احمد محمد، و شاه زاده سيد علي در قم، چون ستاره اي درخشان نورافشاني مي كنند. و مردم از فيوضات و كرامات آن ها بهره مندند.



گنبد و بارگاه



بقعه شاه زاده ابو احمد محمد نسبتاً در وسط صحن واقع شده، كه در جانب شرقي و مدخل آن ايوانچه اي است به دهانه 5/2 متر، عرض 2 متر با جدار ساده سفيدكاري شده و پوشش مقرنس گچي كه در حسن قطار و زيبايي ممتازند در داخل هر يك از حوضچه هاي مقرنس اسامي مقدّسات و صلوات بر معصومين گچ بري شده بود كه در تعميرات قابل خواندن نمي باشد. در زير همين مقرنس، كتيبه اي از كاشي خشتي كه روي آن به خط نستعليق سفيدي عبارت «شاه زاده احمد بن محمد حنفيّه» نوشته شده است.



در روي بقعه گنبدي هرمي است به ارتفاع تقريبي 4 متر كه نماسازي آن با جوزهاي ساده آجري كه اسپر هر نمايي مزيّن به كاشي هاي الوان و فيروزه اي كه متضمن كتيبه اي به خط بنايي از كاشي هاي الوان كه روي بعضي از آن به جمله هاي «الملك لله» يا «لا ملك اِلّا لِله» و در قسمتي نام مبارك امام متقيان حضرت اميرالمؤمنين علي عليه السلام به طور تكراري ديده مي شود و همچنين در اطراف و منتهي اليه عنق گلوبندي زنجيري است كه كلمات سابق الذكر در آن به طور مكرّر به چشم مي خورد و بدنه هرمي گنبد هم آراسته به كاشي هاي دوالي است كه روي هر تركي از بالا به پايين نام جلاله و اسم محمد صلي الله عليه و آله و دو نام علي به طور متعاكس به خط كوفي بنايي مزيّن گشته است.



در زير گنبد روي طاقچه ها كتيبه اي است به عرض 60 سانتي متر كه بسيار زيبا و با خط برجسته ثلثي كه آراسته به گل و بوته مي باشد، سوره مباركه «انّا فتحنا» به طور كامل گچ بري شده است كه جا دادن اين سوره بدون كم و كاست در اين كمربند كمال مهارت استاد آن را نشان مي دهد. بناي اين بقعه در سال 932 ه . ق به امر شاه طهماسب حسيني موسوي صفوي بوده كه الان كاشي هاي مربوط به آن تخريب و منهدم گشته است(9).



بعد از پيروزي انقلاب اسلامي ايران توجّهات زيادي به بقعه مباركه امام زاده ابو احمد محمد مبذول گشته است، كه ساخت مدخل بزرگ به صحن و حصار اطراف بقعه و مسطح نمودن اطراف صحن و تعمير بقعه و نصب ضريح آلومينيم از جمله اقدامات مهمي است كه صورت گرفته است.