امام زاده سيد علي (شاه سيد علي)



يكي از امام زادگاني كه بسيار مورد توجه اهالي قم و توابع بوده، و مركز اجتماع و محل نذورات صاحبان حاجت قرار دارد، امام زاده سيد علي معروف به شاه سيد علي مي باشد. مزارش در خارج دروازه ري (بلوار 15 خرداد) در قسمت شمال شرقي قم واقع است.



سلسله نسب



آنچه در بين مردم شهرت يافته كه وي از نوادگان حضرت ابوالفضل العباس فرزند امير المؤمنين عليه السلام مي باشد، خالي از حقيقت و غير مقرون به صحت است؛ زيرا در هيچ يك از كتب انساب و تاريخ هاي عمومي و خصوصي ديده نشده است كه از اعقاب حضرت ابوالفضل العباس كسي به شهر قم آمده باشد.(1)



در تابلويي كه بر ديوار امام زاده نصب شده و همچنين در لوح كاشي مرقدش نيز همين اشتباه وجود دارد. سلسله نسب وي در تابلو چنين است: «مرقد شريف امام زاده سيد علي ابن ابراهيم ابن ابي جعفر حسن ابن عبيدالله بن سيدنا و مولانا الشهيد السقّا ابوالفضل العباس، عليه السلام».



در سراج الانساب آمده: «نسل عباس بن اميرالمؤمنين عليه السلام به غايت اندك است، در عراق عجم و خراسان كسي از ايشان نديدم، غالباً در شيراز و طبرستان بوده اند و بيشتر نسل عباس عليه السلام در حجاز و مغرب اند».(2) سلسله نسب وي چنان چه در «تاريخ قم» و «مهاجران آل ابي طالب» آمده، چنين است: «علي بن احمد بن محمد بن علي بن عبدالله بن جعفر اصغر بن عبدالله بن جعفر بن محمد حنفية بن علي بن ابي طالب عليه السلام و كنيه وي ابوالحسن است.(3)



تباري پاك



پدر بزرگوار شاه سيد علي، در زهد و تقوا به مقامي رسيد كه وي را به عنوان احمد زاهد مي شناختند و در زيبايي چهره و درخشندگي به حدي بود كه با لقب «باهر» معرفي مي گرديد. ابو عبدالله حسين فقيه يكي از برادران امام زاده سيد علي مي باشد كه در قزوين مدفون است و ابو زيد محمد برادر ديگرش كه در شهر ري به خاك سپرده شده است و در كتب انساب، برادران ديگري براي وي ذكر كرده اند.



در «تهذيب الانساب» عبيدلي آمده است: كه مادر امام زاده سيد علي و چند تن از برادرانش، دختر كسائي كوفي بوده است.(4)



مهاجرت به قم



نخستين فرد از اولاد پيغمبر صلي الله عليه و آله كه از نصبين وارد شهر ري گرديد، احمد پدر بزرگوار شاه زاده سيد علي بود، وي در حالي كه پسر خردسالش سيد علي را همراه داشت به شهر ري وارد شد. سيد علي در «ري» رشد و نمو و تربيت يافت و به كمال رسيد. سپس به همراه پدرش به قم مهاجرت نمود. پس از مدتي پدرش به ري برگشت و در آن جا ماند تا از دنيا رفت. پسرش سيد علي در شهر قم ماند تا دار فاني را وداع گفت(5) و در خارج دروازه ري، در محل كنوني مزارش به خاك سپرده شد. و از همان روز تا به امروز مزار وي مورد توجه و زيارت مشتاقان اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام است.



فرزندان



امام زاده سيد علي در شهر قم ساكن گرديد و از زنان متعدد داراي پنج دختر و هفت پسر به نام هاي: محمد، حسين، احمد، حسن، طاهر، ابوالقاسم حَمزه و اسماعيل گرديده از فرزندش محمد در شهر قم پسري به نام ابوحمزه به دنيا آمد كه پس از آن به شهر «ري» رفت و در آن جا از زن جعفريّه دختري آورد. و خود در آن جا بلاعقب درگذشت ولي نسلش ادامه پيدا نكرد.



ابوالقاسم حمزه هم بدون فرزند وفات يافت.



از فرزند ديگرش به نام حسين، دو پسر به نام ابوطالب محسن عزيزي و ابوالفضل عباس و يك دختر به دنيا آمد. كه ابوطالب محسن از قم به ري هجرت كرد و در آن جا از دخترِ عموي خود (محمد بن علي) دو پسر به نام محمد و علي و يك دختر آورد. ابوالفضل عباس بن حسين بن شاه سيد علي در قم وفات نمود و در جوار پدرش حسين بن علي در قبرستان محمديّه مدفون مي باشد و از براي او فرزندي ذكر نشده است.



شايد با غفلتي در سلسله نسب ابوالفضل العباس فرزند حسين بن علي كه از نوادگان شاه زاده سيد علي مي باشد. باعث شده تا اشتباهي در نسب شاه زاده سيد علي پيش آيد. و به جاي اين كه گفته شود: ابوالفضل العباس از نوادگان شاه زاده سيد علي است. بر عكس گفته شده شاه زاده سيد علي از احفاد ابوالفضل العباس است.



فرزندان و نوادگان امام زاده سيد علي همه از بزرگان و رؤسا و علماي روزگار خودشان در شهرهاي مختلف بودند. ابونصر بخاري نقل مي كند كه: سادات محمديّه كه در شهر قزوين از رؤسا و در قم از علما و در ري بزرگ و سرور بودند همه از احفاد همين شاه زاده سيد علي مي باشند.(6)



گنبد و بارگاه



بقعه شاه زاده سيد علي از داخل به صورت هشت ضلعي مختلف الاضلاع به دهانه 7 و ارتفاع 9 متر است، در جهت جنوبي بقعه ايواني به دهانه تقريبي 5 متر و عرض و ارتفاع 7 متر خالي از كاشي كاري است و جلو ايوان صحن نسبتاً بزرگي است كه داراي اشجاري زيبا مي باشد.



بقعه و صحن بيش از يك متر بلندتر از سطح خيابان است كه با چندين پله به خيابان وصل مي شود در صحن امام زاده صورت زيادي از قبور مؤمنين و مؤمنات و شهداء دفاع مقدس وجود دارد كه در اين مكان مقدس به خاك سپرده شده اند.



عصرهاي پنج شنبه و شب هاي جمعه صحن و سراي شاه زاده سيد علي مملو از زائرين آن حضرت و قبور مؤمنين و مؤمنات و شهداء انقلاب است كه با خيرات ميوه و شيريني ياد گذشتگان خود و امام زاده سيد علي را گرامي مي دارند.



بر فراز بقعه گنبدي شلجمي است سراپا آراسته به كاشي هاي گره سازي الوان به ارتفاع 7 و قطر 7 متر داراي عنقي استوانه اي به ارتفاع 40/2 متر مزيّن به كاشي كاري معقلي با چند كمربند دندانه آجري كه پيش داده شده و در مقرنس آجري بر روي يكديگر كه نيز پيش آمدگي دارند و در داخل هر حوضچه مقرنس چند پارچه كاشي كوچك كلوكي فيروزه رنگ و يا مشكي به كار برده شده است.



بالاي آن ها كتيبه اي است به عرض 45% سانتي متر از كاشي هاي خشتي به خط ثلث سفيد در زمينه لاجوردي كه روي آن آيه مباركه نور «اللهَ ُ نُورُ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ» تا «هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ» (صدق الله العظيم في سنة 1342 حرّره حسين ارسطو) خوانده مي شود.



و تارك گنبد شلمجي آراسته به كاشي هاي گرهي است كه روي آن در بالا چند نام جلاله و در وسط چند اسم محمد و در پايين در محاذات آن ها چند نام علي به طور متعاكس از كاشي هاي الوان تجلّي يافته است.



در مدخل بقعه زير ايوان يك جفت درب منبّت كاري بود كه اين اشعار در چهارچوب و اطراف آن به خط نستعليق منبّت شده بودند:



يا علي آن بنده مضطر منم بر در اكرام تو احقر منم



هشتم ذي الحجة 1334 استاد محمد بن ابوالحسن



هر كس به علي روي تولّي نكند در باغ جنان به حشر مأوي نكند

بالله به جز از علي و اولاد علي دردي ز كسي، كسي مداوا نكند(7)



در سال هاي اخير، از طرف سازمان اوقافو امور خيريّه استان قم، تعميرات و توسعه شايان ذكري يافته از آن جمله نصب ضريح مطهّر از نقره و مطلّا كه سازنده آن آقايان احمد و عباس پرورش مي باشند و قلم زني آن توسط حسين عباس پور و نجّاري توسط حاج نعمت الله حيدرزاده در اصفهان به سال 1370 ه . ش به اتمام رسيده و نصب گرديده است و اشعاري اطراف ضريح مطهّر مانند اشعار ضريح امام زاده علي بن جعفر عليه السلام قلم زني شده است. كه چند بيت از آن چنين است:



چشمي كه هست محو تماشاي اهل بيت بيند جمال دوست به سيماي اهل بيت

وجه خدا كه رنگ تعلّق پذير نيست پيداست در جمال دل آراي اهل بيت

نور خدا كه موسي عمران طلب كند بين جلوه گر به سينه سيناي اهل بيت

هر كس كه ديد نقد دل ز دست داد اي جان فداي طلعت زيباي اهل بيت(8)