در اواخر خيابان خاك فرج در جنب بيمارستان و داروخانه الهادي مرقدي تازه تعمير وجود دارد كه به بقعه امام زاده خاك فرج(1) مشهوراست.



سلسله نسب



عباس فيض درباره نسب اين امام زاده چنين نوشته است: در اين بقعه پدر و پسري از سادات سجادي مدفون مي باشند كه سلسله آن دو چنين است: ابو الحسين احمد بن ابي الخير محمّد بن علي بن عمر بن حسن افطس بن علي الاصغر بن امام زين العابدين عليه السلام و پسرش ابوالقاسم علي، ملقّب به حارث.(2)



يكي از شواهدي كه اين نسب را تأييد مي كند اين است كه: در لوح قديمي اين مزار كه از آثار قرن هفتم است و همزمان با بناي بقعه نوشته شده و امروز در موزه ايران باستان در تهران نگهداري مي شود همين نام را ذكر كرده است.



شاهد ديگر اين كه در «تاريخ قم» آمده است، ديگر از امام زادگاني كه از فرزندان عمر بن حسن افطس به قم آمدند جناب شاه زاده محمد بن علي بن عمر بن حسن افطس بن علي بن امام زين العابدين عليه السلام بود و از او در قم دو پسر به نام ابو الحسين احمد و ابو عبدالله حسين به وجود آمدند و مادرِ آن ها هم دختر حسن بن علي بن عمر بن امام زين العابدين عليه السلام بود.



ابو الحسين احمد بن محمّد در قم ماند و با وجه معاشي كه داشت اكتفا مي نمود و در اين شهر از وي ابو القاسم علي ملقّب به حارث به وجود آمد و از علي الحارث بن احمد هم دو پسر به نام ابوالفضل و ابوسهل به وجود آمدند. اما ابوعبدالله حسين بن محمد از قم به بغداد هجرت كرد و در آن جا سكونت گزيد تا در سال 375 ه . ق وفات نمود».(3)



بدين طريق امام زاده ابوالحسين احمد در اوّلين جدّ خود «علي بن عمر بن حسن افطس» با پدر امام زاده ابو عبدالله حسين بن علي بن عمر بن حسن الافطس و فرزندانش كه در بقعه چهار امام زاده مدفون مي باشند متحد مي گردند در واقع امام زاده خاك فرج و چهار امام زاده كه تقريباً در يك رديف به خاك سپرده شده اند از فرزندان و نوادگان و احفاد علي بن عمر بن حسن افطس بن علي اصغر فرزند امام سجّاد عليه السلام مي باشند.



بعضي احتمال داده اند كه فضل علي و سهل علي كه در كوه هاي نزديك ساوه مدفونند. از نوه هاي ابوالحسين احمد و از فرزندان علي الحارث (امام زاده خاك فرج) باشند، ولي عباس فيض اين احتمال را بعيد شمرده است.(4) احتمالي ديگر در سلسله نسب امام زاده خاك فرج اين كه مرحوم ناصر الشريعة مي نويسد: «از قراري كه بعضي از ثقات روي قبر را ديده بودند و امروز جايش را با گچ پر كرده اند نوشته بود، حارث بن زيد بن علي بن الحسين عليهما السلام، ولي اين زمان معروف شده است به شاه زاده احمد از اولاد امام زين العابدين عليه السلام، و اگر نام احمد صحيح است به احتمالي كه بعضي داده اند، محتمل است كه احمد بن محمد بن علي بن عمر بن حسن افطس بن علي بن امام زين العابدين عليه السلام باشد.(5) اما احتمال اوّل وي قابل قبول نيست چون در هيچ يك از كتب انساب و تاريخ براي زيد شهيد فرزندي به نام حارث ثبت نشده، و هيچ كدام از فرزندانش هم ملقب به حارث نبوده اند. پس همان احتمال دوم ايشان كه با دلايل و شواهد زيادي تأييد گرديد، صحيح مي باشد.



گنبد و بارگاه



گنبد و بارگاه جديد التأسيس اين دو امام زاده بزرگوار چنين است كه: اصل بقعه به صورت هشت ضلعي منتظم و منقّش به نماي آجري كه مدخل اصلي آن از خيابان باز مي شود و خود بقعه فاقد حجرات و بيوتات است و مطابق بناهاي بقاع قرن هفت و هشت هجري ساخته شده كه ارتفاع تقريبي گنبد از سطح زمين 10 متر و از سطح بام 4 متر مي باشد و به شكل هرمي بنا شده است كه حدود سه متر آن را به كاشي هاي الوان به رنگ آبي با بوته هاي گل مزيّن نموده اند. تحت گنبد مزبور هم صورت يك قبر كه مدفن دو امام زاده مي باشد به چشم مي خورد و خود قبر را به اندازه 50 سانتي متر بالا آورده و اطراف آن را با سنگ مرمر مزيّن نموده اند كه به جهت حفاظت از سنگ روي قبر، شيشه اي به ارتفاع 30 سانتي متر به طول مرقد و عرض آن كشيده تا از استلام و اندراس مصون بماند. جدار روضه مطهّر تا ارتفاع 50/1 سانتي متر با سنگ مرمر پوشيده شده است و ما بقي آن تا جدار داخلي گنبد مزيّن به كاشي كاري گره اي آبي منقّش به گل و بوته و آيات قرآن و اسماء جلاله مي باشد.