هجرت حضرت امام علي بن موسي الرضاعليه السلام از مدينه به مرو، هجرتي اجباري بود. لذا خاندان پيامبر و خاصان امام كه بي فروغ او زندگي برايشان مفهومي نداشت، قصد هجرت به ايران كردند و ليكن مخالفت دستگاه خلافت باعث شد تا هجرت حضرت فاطمه معصومه عليها السلام با يكسال تأخير صورت پذيرد.



حسن بن محمد بن حسن قمي گويد:



«از سادات حسينيه از فرزندان موسي بن جعفر عليهما السلام كه به قم آمدند، فاطمه بود دختر موسي بن جعفر عليهم السلام.



چنين گويد بعضي از مشايخ قم كه چون امام علي بن موسي الرضا عليهما السلام را از مدينه بيرون كردند تا به مرو رود از براي عقد بيعت به ولايت عهد براي او سنة ماتين، خواهر او فاطمه بنت موسي بن جعفر عليهم السلام در سنه احدي و ماتين(1) به طلب او بيرون آمد. چون به ساوه رسيد، بيمار شد. پرسيد كه ميان من و ميان شهر قم چه قدر مسافت است، او را گفتند كه ده فرسخ است.



خادم خود را بفرمود تا او را بردارد و به قم برد. خادم او را به قم آورد و در سراي موسي بن خزرج بن سعد اشعري فرود آمد و نزول كرد...»(2)



هجرت علويان



مؤلف تاريخ قم علاوه بر هجرت حضرت فاطمه معصومه عليها السلام، از مهاجرت گروهي از فرزندان ابوطالب به اين شهر مقدس خبر مي دهد كه جز نام برخي از آنها در كتب انساب، هيچ اطلاعي نيست. به احتمال زياد تمامي اين مهاجرتها پس از هجرت امام رضاعليه السلام و حضرت معصومه عليها السلام صورت گرفته باشند.(3)



از مهمترين و معتبرترين كتب انساب كه مهاجرت آل ابوطالب را به ترتيب نام شهرها تنظيم كرده، ابو اسماعيل ابراهيم بن ناصر بن طباطبا مي باشد. وي در «منتقلة الطالبيين» به مهاجرت قريب به پنجاه تن از خاندان موسوي به ايران اشاره مي كند كه به شهرهايي چون آذربايجان، ارجان (بهبهان)، آبه (از نواحي قم)، آمل، بلخ، بخارا، ترنجه (از نواحي بين آمل و ساري) ترمذ، جندي شاپور، جرّه (از روستاهاي شيراز). خراسان، رامهرمز، ري، شاپور (از نواحي فارس)، سيرجان، شيراز، طبرستان، طوس، فسا، قزوين، قم، نيشابور، همدان و هرات هجرت نموده و در آن شهرها سكني گزيده اند.(4)



البته در ايران علاوه بر دو مرقد مطهر امام علي بن موسي الرضاعليه السلام و حضرت فاطمه معصومه عليها السلام، آرامگاههاي ديگري نيز به عنوان فرزندان امام كاظم عليه السلام معروف هستند كه پس از هجرت امام رضاعليه السلام به ايران آمده و در ايران قبل از رسيدن به امام عليه السلام به شهادت رسيده و يا از دنيا رفته اند. براي نمونه به موارد زير اشاره مي شود:



1 - حضرت احمد بن موسي عليهما السلام



حضرت سيد ميراحمد بن موسي عليهما السلام معروف به «شاه چراغ»، برادر امام رضاعليه السلام و بزرگترين پسر امام كاظم عليه السلام پس از ايشان است كه بعد از ولايتعهدي امام رضاعليه السلام عزم خراسان نمود و در دو فرسنگي شيراز، خبر شهادت امام رضاعليه السلام به ايشان رسيد و چون مأمون دستور قلع و قمع علويان را داده بود، لذا اين بزرگوار در خطه شيراز به دست حاكم آنجا شهيد گرديد.(5) شايد پس از اين واقعه بود كه فرزندش «شاهزاده ابراهيم» به قم مهاجرت نمود.(6)



2 - حضرت سيد علي اكبر



امامزاده سيد علي اكبر كه آرامگاهش در 18 كيلومتري شمال شرقي شهرضا (قمشه) واقع است، نيز از برادران حضرت امام رضاعليه السلام و شاه چراغ دانسته شده است.(7) كه به مناسبت حضور امام عليه السلام به ايران مهاجرت كرده، و قبل از رسيدن به طوس در شهر مذكور از دنيا رفته است. اطلاع دقيقي از رحلت يا شهادت ايشان در دست نيست.



3 - حضرت شهرضا



حضرت شهرضا به روايتي فرزند امام موسي كاظم عليه السلام است كه به امر برادر خود حضرت امام رضاعليه السلام براي ارشاد مردم اين حدود به ديار اصفهان (قمشه) رهسپار شده و سپس به دست ظلمه در كنار كوه شهرضا شهيد گرديده است.(8)



4 - حضرت صالح



مطابق كتيبه بالاي سر در صحن و زيارتنامه، از پسران حضرت موسي بن جعفرعليهما السلام و برادر امام هشتم عليه السلام به شمار مي رود.(9)



5 - امامزاده عبدالله



نسب امامزاده عبدالله، واقع در ناحيه اسدآباد، چنين ياد شده است: «عبدالله بن موسي الكاظم عليه السلام».



6 - امامزاده عبدالله



امامزاده عبدلله واقع در دماوند را از فرزندان امام موسي كاظم عليه السلام مي دانند. شيخ مفيد ضمن برشمردن فرزندان امام موسي كاظم عليه السلام از عبدالله نيز نام برده است. در شرح احوالش نوشته اند كه آن بزرگوار، روي به ولايت دماوند نهاد، چون بدانجا رسيد، قاسم هالي و سهراب هالي و فرزندان و برادرانشان خبر يافتند و راه برايشان گرفتند وشهيد كردند.(10)



مؤلف كتاب منتقلة الطالبيين به مهاجرت شمار ديگري از سادات اشاره مي نمايد كه با توجه به سلسله انساب آنها، از مهاجران عصر رضوي محسوب مي شوند.



هجرت اصحاب امام كاظم عليه السلام



علاوه بر سادات موسوي، حسيني و حسني، بعضي از اصحاب امام كاظم عليه السلام كه از اصحاب امام رضاعليه السلام نيز هستند به ايران مهاجرت نموده اند و به طور غالب در قم سكونت نموده اند و يا نخست در شهر ديگري چون اهواز سكونت نموده و سپس به قم منتقل شده اند. اصحاب امام كاظم عليه السلام كه هجرت اختيار نموده اند، به قرار زير است:



- ابراهيم بن محمد اشعري



- ابراهيم بن هاشم



- ابوحرير قمي (زكرياي ادريس)



- احمد بن اسحاق بن عبدالله اشعري، ابوعلي قمي



- حسين بن سعيد اهوازي



- حسين بن مالك قمي



- ريان بن شبيب



- ريان بن صلت



- زكريا بن آدم



- سعد بن سعد اشعري قمي



- سهل بن يسع



- عبدالعزيز بن مهتدي



- عبدالله بن صلت



- علي بن ريان بن صلت



- محمد بن حسن اشعري



- محمد بن سهل قمي



- محمد بن علي بن عيسي اشعري قمي



- مرزبان بن عمران بن عبدالله بن سعد اشعري



البته ممكن است برخي از اين اصحاب در طي مسافرتهاي عديده اي كه به حجاز و عراق داشته اند از امام كاظم عليه السلام حديث آموخته باشند و موطن اصلي آنها قم بوده باشد.



شخصيتهاي همراه حضرت معصومه عليها السلام



به همراه كاروان حضرت فاطمه معصومه عليها السلام بيست و سه نفر علوي از خاندان موسوي شامل برادران و برادرزادگان بودند. نام برادران همراه كريمه اهل بيت به نقل مؤلف «بحر الانساب» به ترتيب زير است:



1 - فضل



2 - علي



3 - جعفر



4 - هادي



5 - قاسم



6 - زيد(11)



به حسب ظاهر، «هادي» تصحيف «هارون» باشد. چون در كتب انساب از هادي به عنوان يكي از فرزندان امام كاظم عليه السلام نام برده نشده و غير از امام علي بن موسي الرضاعليه السلام فرزند ديگري به نام علي نداشته است و چون زيد معروف به «زيد النار» در بصره قيام كرده بود و وي را نزد امام رضاعليه السلام برده بودند، بعيد به نظر مي رسد كه همراه كاروان حضرت معصومه عليها السلام بوده باشد.(12) بدين ترتيب ممكن است چهار تن از افراد فوق همراه كريمه اهل بيت عليهم السلام بوده باشند:



1 - فضل



2 - جعفر



3 - هارون



4 - قاسم