كنيه اش ابوالقاسم مي باشد و لقب معروف او خزّاز، و منسوب به قم و ري، بر همين اساس برخي او را قمي رازي ناميده اند؛ البته بيشتر تراجم نويسان او را تنها قمي خوانده اند. همان گونه كه يكي از بزرگان عصر گفته است، از آن رو كه زادگاه او در شهر قم بود، ولي وي براي كسب دانش حديث به شهر ري رفت و در آنجا رحل اقامت افكند. در اينجا به شاخص ترين و برجسته ترين اساتيد ايشان اشاره مي كنيم.



1. مشهورترين استادش، محمّد بن علي بن بابويه قمي، معروف به «شيخ صدوق» است.



2. محمّد بن عبدالله، معروف به ابوالمفضّل شيباني



3. احمد بن محمد بن حسن جوهري، مشهور به «ابن عيّاش»



4. محمد بن وهبان بصري



5. حسين بن محمد بن سعيد خزاعي



6 . علي بن حسين بن منده



آثار او به قرار زيرند:



1. الايضاح في اصول الدين



2. الاحكام الشرعية علي مذهب الامامية



3. كفاية الاثر في النص علي ائمة الاثني عشر



از سال رحلت اين شخصيّت سترگ، اطلاع دقيقي در دست نيست. شايد بتوان حدس زد كه اين بزرگوار در نيمه اول سده پنجم هجري قمري چشم از جهان فرو بسته باشد، مبناي اين سخن اين است كه استاد او، ابن عيّاش جوهري در سال 401 قمري از دنيا رفت. او در شهر ري وفات يافت و شايد هم در همين شهر سر بر بالين خاك نهاده باشد.



2) حسين بن علي بن حسين بابويه قمي (م 418 ق)



احمد محيطي



تاريخ تولد متطورات حسين بن علي در اوايل قرن چهارم هجري بين سالهاي 306 تا 328 حدس زده مي شود و پدرش علي بن بابويه از دانشمندان بزرگ و مادرش از زنان صالحه از ديار ديلم (گيلان) مي باشند وي به بركت دعاي حضرت مهدي(عج) چشم به جهان هستي گشود.



او بيش از يك دهه تحت تعليم پدر بزرگوارش قرار داشت و به سال 378ق به شهر بصره رفت و در آنجا به بيان احاديث و نشر احكام اسلام پرداخت.



وي گرچه در علم فقه و حفظ حديث، به مرتبه برادرش شيخ صدوق نمي رسيد، لكن او هم از فقهاء و محدثين برجسته اي به شمار مي آمد. از فضايل وي و برادرش همين بس كه در توقيع شريف امام زمان(عج) به عنوان دو شخصيت بسيار نيكوكار (خيّرين) و فقيه (ولد فقيهين) و نافع شناخته شده اند. برخي از استادان حسين بن علي بن بابويه عبارتند از:



1. پدر بزرگوارش علي بن حسين بن بابويه



2. برادرش محمد بن علي بن حسين معروف به شيخ صدوق



3. شيخ ابي جعفر محمد بن حسين نحوي



4. علي بن احمد بن عمران الصّفار



5. ابوجعفر محمد بن علي الاسود



6 . حسين بن احمد بن ادريس



شاگردان



1. ابوالقاسم علي بن حسين معروف به سيد مرتضي



2. ابوعبدالله حسين بن عبيدالله بن ابراهيم معروف به غضائري



3. حسن بن علي بن حسن قمي



4. حسن بن احمد بن هيثم عجلي



5. احمد بن محمد بن نوح ابوالعباس سرّافي



6 . شيخ الطائفه محمد بن حسن طوسي



7. ابوهاشم محمد بن حمزة بن حسين بن محمّد بن محمّد بن ابراهيم



تأليفات



حسين بن علي در موضوعات مختلفي از علوم اسلامي تاليفاتي دارد، بعضي از آنها عبارتند از:



1. كتاب التوحيد



2. كتاب نفي التشّبيه



3. الرّد علي الواقفيّه



4. كتابي براي صاحب بن عباد ديلمي وزير دانشمند و اديب دربار ديالمه



5. كتاب سيرة النبي و الائمّة عليهم السلام في المشركين



سال وفات اين عالم جليل در اكثر كتب رجالي تصريح نشده است، ولي در مقدمه كتاب شريف من لايحضره الفقيه تاليف شيخ صدوق كه به قلم سيد حسن موسوي خراساني تحرير يافته، چنين آمده است:



حسين بن علي در نيمه ماه رمضان سال 418 .ق از دنيا رفت.



3) اسعد بن حسن بن موسي براوستاني (قرن 5)



ابوالحسن ربّاني



در نيمه اول سده پنجم هجرت، يعني به سال 441، در قم يا يكي از روستاهاي نزديك اين شهر، در خانداني كه ظاهراً شيعي بودند، كودكي پا به عرصه هستي نهاد كه نام او را «اسعد» برگزيدند. كنيه اش «ابوالفضل» است و چون منسوب به روستايي در قم است، «براوستاني» هم ناميده شده است و به مناسبت اين كه براوستان يكي از روستاها يا محلات شهر قم بوده، به «قمي» نام انتشار يافت.



اسعد بن حسن، در كتاب هاي تاريخي، معروف به براوستاني قمي است.



از سخنان تاريخ نگاران بزرگ برمي آيد كه اسعد بن حسن بن موسي ، مجدالملك قمّي، شيعي مذهب و عنصري خدمتگزار بود كه سياست را با عبادت خداوند متعال درهم آميخته بود.



محدّث قمي و محمّد علي مدرّس تبريزي هم درباره اش گفته اند كه او يكي از وزراي شيعي و امامي در دولت بركيارق سلجوقي بود كه خدمات فراواني، انجام داد.



مجدالملك براوستاني قمي، در دستگاه سلجوقيان، از موقعيت ويژه اي برخوردار بود. برخي از صاحب منصبان كينه ورز كه وجود ارزنده او را نمي توانستند تحمل كنند، درصدد برآمدند كه به هر طريق ممكن، گرچه با ترور فيزيكي، اين بزرگوار را از سر راه اهداف شوم خود بردارند.



بيشتر مورخان، بلكه همه آنان، تاريخ شهادت مجدالملك قمي را در اواخر قرن پنجم هجري، سال 492، نوشته اند.



بعد از شهادت او، در حالي كه 51 سال بيشتر عمر نداشت، پاره هاي تن او را به كربلا برده و در كنار مرقد سالار شهيدان به خاك سپردند