شناخت ژاپنيها از ايران و ايراني، با سفر هيأتي بازرگاني سياسي به سرپرستي «ماساهارو يوشيدا» در سال 1890 م. به ايران آغاز مي شود كه اين خود سرآغازي است در برقراري روابط سياسي و اقتصادي دو كشور ايران و ژاپن. از آن به بعد، افراد و هيأتهاي سياسي - اقتصادي چندي، به ايران آمدند. در ميان آنها كوتاروياماتوكا معروف به «حاجي كوتارو» اولين ژاپني اي است كه در دوره ميجي)Meji(اسلام را پذيرفته و در سال 1909 م. به زيارت حج مشرف شده است.



وي در خاطرات خود به نكته اي مهم و اساسي درباره جهان اسلام اشاره كرده و مي نويسد: «سياست جهان بدون در نظر گرفتن دنياي اسلام ناقص است».



البته بيان اين عقيده در آن زمان، نقش اسلام را در تبيين سياست جهاني نشان مي داد؛ اما مي توان به آساني پذيرفت، ژاپنيهايي كه در آن دوره به ايران آمدند، به دليل ناآشنا بودن با فرهنگ و تمدن ايران، برداشتهاي نادرست از جامعه ايراني داشته باشند. از اين رو، هر چه مي ديدند و مي شنيدند براي آنان جالب، جذاب و شگفت انگيز و باورنكردني بوده ا ست.



بي شك تفاوت دو فرهنگ با مميزات و ويژگيهاي مخصوص به خود، مي توانست در برداشتهاي ژاپنيهايي كه به ايران سفر مي كردند، مؤثر باشد؛ چه هيچ گاه ايران در مسير راه بازرگانان، سياحان و دانشجويان و سياستمداراني كه به آسيا سفر مي كردند نبود، تا شناختي از ايران كسب كرده باشند.



اصولاً ايران براي ژاپنيها دنياي ناشناخته اي بود. با شروع جنگ ژاپن و روسيه، اخبار جنگ و پيروزيهاي ژاپن از طريق جرايد آن دوره، به ايرانيان انتقال مي يافت و حس احترام ايرانيان را نسبت به ژاپنيها بر مي انگيخت.



به هر حال، علاقه مندي دو كشور در برقراري روابط سياسي - تجاري، به تأسيس كنسولگري ژاپن در تهران به سال 1925 م. (1304 ه.ش.) انجاميد.



در سال 1929 م./1308 ه. ش. «آكي يوكازاما» به عنوان وزير مختار ژاپن تعيين و روانه ايران گرديد. كازاما كمتر از سه سال در ايران ماند. او شيفته فرهنگ و تمدن ايران شد. درباره تاريخ ايران به مطالعه پرداخت، ذوق و هنر ايرانيان را ستود به ادب فارسي دل بست، به حافظ و خيام و فردوسي عشق ورزيد، از هر جا كه گذر كرد ديده ها و شنيده هاي خود را يادداشت نمود و به عنوان سياستمداري كارآمد وضع ايران را بررسي كرد. و چون به وطن برگشت، يادداشتهاي خود را به صورت مدوّن تحت عنوان «سرزمينهاي ايران، عربستان و تركيه» به چاپ رسانيد.



سفرنامه كازاما، جالب و خواندني است و ما را با ديدگاه يك سياستمدار، عالم و دانشمند، نسبت به ايران آشنا مي سازد و نشان مي دهد كه سرزمين كهن ايران را از چه منظري بررسي كرده و چگونه مسايل اجتماعي و فرهنگي را ارزيابي نموده است.



آنچه مسلم است، كازاما به اوضاع اجتماعي و سياسي ايران و بازتاب آن، نگاهي نسبتاً منصفانه داشته است؛ هر چند كه سطحي نگريهايش در بسياري از موارد، سبب برداشتهاي نادرست از واقعيات جامعه آن روز ايران و به ويژه از آداب و رسوم و سنتها و شعاير و معارف ديني شده است كه البته بايسته بود مترجم و يا ناشر محترم با افزودن توضيحاتي در پانوشت، آنها را تصحيح مي كرد. به هر حال، اين ايرانگرد ژاپني، مشاهدات خود را از مناطق جغرافيايي، بناهاي تاريخي و آداب و عادات ملي و شعاير و مراسم ديني ايران به رشته تحرير كشيده است. يكي از شهرها و اماكني كه بيش از ديگر جاها مورد توجه وي قرار گرفته، شهر قم و حرم حضرت معصومه عليها السلام است كه درباره آن چنين گزارش مي دهد:



«قم پس از مشهد، دومين شهر زيارتي ايران است. مرقد مشهور حضرت معصومه عليها السلام خواهر كوچك تر امام رضاعليه السلام - كه نام اصلي اش امام علي بن موسي الرضا و مرقد و زيارتگاهش در مشهد است - در اينجاست. [در جوار و پيرامون حرم ]مزار مقدسان خاندان ولايت و مقبره اعضاي خاندان سلطنت قاجار و اشراف و اعيان آن عصر است. گنبد طلاي حرم، چشم را خيره مي كند و كاشيهاي آبي رنگ بناي آن بر زمينه لاجوردي آسمان مي درخشد. زائران براي درك فيض در اين مكان مقدس همواره به مقصد قم روان اند و مسافران مشهد هم سر راهشان اين حرم را زيارت مي كنند. فاصله اينجا از تهران يكصد و پنجاه كيلومتر بيشتر نيست.



نزديك قم - زمين يكسره هموار است، و هواپيما در ارتفاع بسيار كم پرواز مي كرد. در جاهايي از اين مسير مي توان حركت قطارهاي شتر را به وضوح ديد. ساختمانهاي بزرگ (كه اينجا و آنجا ميان بيابان ديده مي شود) بيشتر كاروانسراهاي سر راه است. اين كاروانسراها، بناهايي است بي اثاثيه كه مسافران و نيز دام و اسب و شتر در آن منزل مي كنند (ص 69).



زيارتگاه قم



زيارت در قم چنين است كه زائران در حرم آيينه كاري شده و با شكوه(1)، پاره سنگ(2) كوچكي را كه با خود از خانه همراه آورده اند، به زمين مي گذارند و پيشاني را در سجود بر آن مي نهند و نماز مي خوانند. و اين پاره سنگ، نمادسرايي است كه چون زائر از دنيا درگذرد و به جنت و آخرت برود، در آنجا به او مي دهند!(3)».



پيداست كه كازاما، تمايز زيارت را با اداي فريضه، نشناخته و درك درستي از گذاردن مهر و سجده بر آن نداشته است.