روز سه شنبه 7/6/1340 ش . برابر 17 ربيع المولود 1381 هـ‌ . سالروز با سعادت حضرت خاتم الأنبياء(ص) و ميلاد مسعود رئيس مذهب حضرت امام جعفر صادق(ع) براي ادامه تحصيل و خوشه چيني از"حوزه‌ علميه قم" به اين سرزمين مقدس پا نهادم و اينك در حدود چهل سال است كه در كنار سفره كريمه اهلبيت حضرت معصومه(ع) نشسته، از خوان بي دريغش برخوردارم.



از نخستين روزهاي ورود به اين شهر مقدس درصدد بودم كه تاريخ تولد و رحلت اين كريمه اهلبيت را از منابع مورد اعتماد پيدا كرده، در اختيار عاشقان كوي و مشتاقان آستانش قرار دهم، تا در سالروز تولد و رحلت حضرتش بيش از هر مقطع ديگري به اين شهر مقدس روي آورند و پيشاني اخلاص بر آستانش بسايند.



ولي با كمال تأسف تاريخ مواليد و وفيات مخدرات اهلبيت در كتب تاريخ و تراجم منعكس نيست و مجهولات فراواني در اين زمينه وجود دارد، في المثل:



1ـ تاريخ تولد و وفات آمنه خاتون مجهول است.



2ـ تاريخ تولد و وفات مادران همه امامان ـ‌ به جز حضرت زهرا(ع) مجهول است.



3ـ تاريخ تولد و وفات همسران همه‌ امامان ـ به جز حضرت زهرا ـ‌(ع) مجهول است.



4ـ تاريخ تولد و وفات دختران همه‌ امامان ـ‌ به جز حضرت زينب ـ(ع) مجهول است.



با نگاهي گذرا به تاريخ زندگاني مادران، همسران و دخترانِ ائمه هْدي(ع) صحت گفتار بالا به خوبي روشن مي شود، ولي راز آن هنوز بر نگارنده روشن نيست.



ما نمي دانيم كه آيا در روزگار باستان توجهي به اين معني نبود، و راويان حديث در پي به دست آوردن و ثبت كردن آن نبودند؟ و يا در آتش سوزي هايي كه به دست غاصبان فدك شعله ور شده و كتابخانه هاي علماي شيعه را در طول قرون و اعصار طعمه‌ حريق نموده و هنوز هم به دست"گروه صحابه" در پاكستان شعله ور است، اين اسناد و مدارك در آتش بيداد سوخته است؟‌ و يا چون هميشه قلم در دست دشمن بود و دشمنان قسم خورده اين خاندان مايل نبودند كه اخبار خاندان عصمت و طهارت در صفحات تاريخ منعكس شود؟ و يا اهلبيت عصمت و طهارت خود علاقه نداشتند كه اخبار مخدرات حرم به بيرون از سراپرده عصمت مورد گفتگو قرار گيرد؟



در مورد دختران حضرت موسي بن جعفر(ع) خفقان حاد و اختناق شديد هاروني نيز به شدت مطرح مي باشد و عامل ديگري برمكتوم ماندن اخبار آنان به شمار مي آيد.



به هر دليل در صدها منبع مورد اعتمادي كه شرح حال، فضائل و مناقب حضرت معصومه(ع) منعكس شده، تاريخ ولادت آن حضرت مطرح نشده، و از تاريخ وفاتش فقط سال آن با قاطعيت آمده، روز و ماه آن بيان نشده است.



در جزوه اي كه در حدود چهل سال پيش در اين زمينه انتشار يافته، چنين آمده است:



"در كتاب:"نُزههُ الأبرار في نسبِ أولادِ الأئمه الأطهار" و كتاب:"لواقح الأنوارِ في طبقاتِ الأخيار" چنين ضبط شده:



ولادت فاطمه بنت موسي بن جعفر(ع) در مدينه منوره، در غره ذيقعده الحرام 183 هـ‌ . و وفاتش در دهم ربيع الثاني 201 هـ‌ . در شهر قم رخ داد".



نويسنده جزوه ياد شده مي نويسد: اين مطلب از دو كتاب فوق ـ كه نسخه خطي آنها در مدينه منوره موجود است ـ‌ نقل شده است.



گفته مي شود كه بعدها تلاش فراوان شد كه اين دو كتاب در كتابخانه مدينه‌ منوره رؤيت شود ولي ممكن نشد.



نگارنده گويد: كتاب"نُزههُ الأبرار" تأليف:"سيد موسي برزنجي شافعي مدني" است و به چاپ رسيده است.(170) وكتاب: "لواقحْ الأنوار" تأليف"عبدالوهاب شعراني شافعي" متوفاي 937هـ‌ . مي باشد.(171)



ولي نظر به اين كه اين مطلب در نسخه چاپي"نُزههُ الأبرار" وجود ندارد و تلاش نگارنده براي يافتن نسخه هاي خطيِ دو كتاب فوق به نتيجه نرسيد، و با توجه به اين كه بسياري از كتابهاي خطي كتابخانه مدينه منوره طعمه آتش وهابي ها گرديده، احتمال دسترسي به آنها بسيار ضعيف است، و لذا به جزوه ياد شده استناد نمي كنيم و نتيجه تلاشهاي خود را به شرح زير به خوانندگان گرامي تقديم مي كنيم: ميلاد مسعود حضرت معصومه(ع) روز اول ذيقعده الحرام 173 هجري مي باشد.



مدرك ما بر اين مطلب، گفتار محدث خبير، محقق بي نظير، علامه گرانقدر، مرحوم حاج شيخ علي نمازي متوفاي دوم ذيحجه الحرام 1405 هـ‌ . صاحب كتاب ارزشمند"مستدرك سفينه" و ده ها كتاب ديگر مي باشد.



وي در اين كتاب گرانسنگ، در ماده:"فطم" شرح زندگاني حضرت معصومه(ع) را چنين آغاز مي كند:



"فاطمهُ المعصومهُ المولودهُ في غرهِ ذِي القعدهِ سنهَ 173":



"فاطمه معصومه، كه در اول ذيقعده 173هـ‌ . ديده به جهان گشود".(172)



جالب توجه است كه اين محدث گرانقدر آن را به طور مسلم بيان كرده، و غير قابل ترديد تلقي نموده است.



نگارنده گويد: اما در مورد روز و ماه هرگز قول ديگري نقل نشده است و در هر كتابي كه از تاريخ ولادت آن حضرت بحث شده، از"اول ذيقعده" سخن رفته و احتمال ديگري ذكر نشده است.(173)



ولي در مورد سال ولادت آن حضرت دو قول است:



1ـ‌ سال 173 هجري، كه آن را از"مستدرك سفينه" نقل كرديم.



2ـ سال 183 هجري، كه دو كتاب نزهه و لواقح نقل شده، و به پيروي آنها در كتب معاصرين ديده مي شود.(174)



سال 183 صحيح به نظر نمي رسد، زيرا:



اولاً: سال 183 سال شهادت حضرت موسي بن جعفر(ع) مي باشد(175)و حداقل چهار سال در زندان به سر برده اند(176)زيرا تصريح شده كه در سال 179هـ‌ . دستگير شده اند.(177)



ثانياً: آنچه مسلم است حضرت موسي بن جعفر(ع) بيش از يك دختر به نام"فاطمه" داشته است،(178)و مطابق نوشته برخي از مورخان چهار دختر به نام:"فاطمه"(179)به شرح زير داشتند:



1ـ‌ فاطمه كبري، ملقب به"حضرت معصومه" كه در قم مدفون است.



2ـ فاطمه صغري، ملقب به:"بي بي هيبت"(180)كه در مدخل شهر باكو، در آذربايجان شوروي مدفون است.(181)



3ـ فاطمه وسطي، ملقب به"ستي فاطمه" كه در اصفهان مدفون است.(182)



4ـ فاطمه اخري، مشهور به"خواهر امام"(183)كه در رشت مدفون است.(184)



روي اين بيان حضرت معصومه(ع) در ميان فواطم اربعه(چهار دختر موسوم به فاطمه) از همه بزرگتر است، و لذا بايد چند سالي قبل از 179هـ .(دستگيري امام كاظم(ع)) متولد شده باشد.



با توجه به اين جهت، و اين كه چهار سال حداقل دوران زنداني شدن امام كاظم(ع) است وگرنه هفت سال و يازده سال نيز نوشته اند،(185)تولد حضرت معصومه(ع) در سال 183 هـ . غير ممكن مي باشد و سال 173هـ‌ . كه مرحوم نمازي نوشته اند تقويت مي شود.



و اما تاريخ وفات حضرت معصومه سلام الله عليها



سال وفات حضرت معصومه(ع) يقيناً سنه 201 هجري مي باشد و هرگز قول ديگري نقل نشده است،(186)بركاشي هاي مرقد مطهرش نيز از قرن ها پيش نوشته شده:



"فاطمه دختر موسي بن جعفر(ع) به سال 201 هـ . درگذشت".(187)



ولي در مورد روز و ماه وفاتش سه قول ابراز شده است:



1ـ‌ دهم ربيع الثاني



اين قول از كتاب هاي:"نزهه‌ الأبرار" و"لواقح الأنوار" نقل شده، در برخي از كتب معاصران نيز همين قول انتخاب شده است.(188)



2ـ دوازدهم ربيع الثاني



مرحوم نمازي در مستدرك سفينه مي فرمايد: و نقل شده كه فاطمه دختر امام كاظم(ع) در دوازدهم ربيع الثاني201 هـ . رحلت فرمود.(189)



3ـ‌ هشتم شعبان



اين قول را مرحوم منصوري از يك كتاب خطي منسوب به شيخ حر عاملي، به نام:"رساله العربيه العلويه" نقل كرده است.(190)



شيخ حر عاملي به هنگم شمارش تأليفات خود، از كتابي به نام:" العربيه العلويه و اللغه المرويه" نام برده است(191)ولي ما پس از تلاش به نسخه اي از آن دست نيافتيم، و لذا بر اساس برخي از شواهد و قرائن قول نخستين را برگزيديم.



يكي از شواهد گزينش اين قول رؤياي صادقه اي است كه در اين زمينه ديده شده، كه فشرده آن را در زير مي آوريم:



نگارنده در ماه صفر1410 هـ‌ . براي عتبه بوسي حضرت ثامن الحجج(ع) به سرزمين مقدس مشهد مشرف بود و از شب اربعين تا شب آخر صفر در برخي از مجالس حسيني شرك مي كرد.



در شب آخر ماه صفر، كه شب شهادت حضرت رضا(ع) بود در حسينه سوم شعبان(واقع در خيابان دانش مشهد) به تفصيل در پيرامون شخصيت والاي حضرت معصومه(ع) سخن گفت و در پايان منبر افزود:



"روز دهم ربيع الثاني، سالروز رحلت حضرت معصومه(ع) مي باشد، يعني: فردا كه روز شهادت امام هشتم است حساب كنيد، دقيقاً چهلمين روز شهادت امام رضا(ع) با سالروز رحلت خواهر مظلومه اش حضرت معصومه مصادف است، شما كه در طول سال يك يا چندبار براي عتبه بوسي حضرت معصومه(ع) به سرزمين مقدس قم مشرف مي شويد، سعي كنيد در سالروز رحلت جانگدازش در قم حضور يافته، پيشاني ادب بر آستان ملك پاسبانش بساييد".



روز اول ربيع المولود كه به قم آمدم با يكي از فضلاي برجسته حوزه‌ علميه كه صد در صد مورد اعتماد و استناد است مصادف شدم، فرمودند:"فلاني خواب جالبي در حق شما ديده ام ولي تناسبش را نمي دانم".



گفتم: خير است انشاالله.



فرمودند: شب آخر ماه صفر در عالم رؤيا ديدم كه در حرم مطهر حضرت معصومه(ع) هستم، خطيب توانا آقاي حاج سيد محمد كاظم قزويني از كنار ضريح مطهر به طرف مسجد بالاي سر آمدند و خطاب به مردم فرمودند:



"ايها الناس حضرت موسي بن جعفر(ع)...".



يك بار ديگر با تأكيد فرمودند:



"ايها الناس! همين الان حضرت موسي بن جعفر(ع) پشت همين ضريح به من امر فرمودند كه به فلاني بگو كه در عزاي فرزندم شركت كند".



گفتم: من متوجه شدم، پرسيدم: چيست؟ گفتم كه من در همان شب با اصرار و الحاح از مردم مي خواستم كه در سالروز وفات حضرت معصومه(ع) به قم آمده، در مراسمي كه به اين منظور از سال ها پيش در بنده منزل منعقد مي شود شركت نمايند.



الحمدلله اين فراخواني مورد تأييد حضرت موسي بن جعفر(ع) قرار گرفته است.



فرمودند: چگونه است كه آقاي قزويني در اين ميان مطرح شده اند؟



گفتم: به دو جهت:



1ـ در خواب"نام" نقش فراوان دارد، آقاي قزويني از تبار امام كاظم(ع)، و سميِ آن حضرت مي باشد، و لذا پيام امام كاظم(ع) توسط فرزندش: سيد محمد كاظم كه سمي و سلاله اوست ابلاغ شده است.



2ـ منبريِ ما ايشان هستند و اين مراسم توسط ايشان منعقد خواهد شد و اهل مجلس از بيانات شيواي معظم له مستفيض خواهند شد، و لذا امر به فراخواني هم توسط ايشان انجام شده است.



تصادفاً آن سال مرحوم قزويني مؤسسه امام صادق(ع) را تأسيس كردند و به تأليف"موسوعه الامام الصادق" پرداختند و تصميم گرفتند كه در وسط سال مطلقا منبر نروند، از اين رو دعوت ما را نيز نپذيرفتند.



و لذا من ناگزير شدم كه رؤياي صادقه ي فوق را به عرض ايشان برسانم، پس از استماع متن رؤيا حال ديگري پيدا كردند و در روز دهم ربيع الثاني خطابه پرشوري ايراد كردند و به آن رؤيا اشاره نمودند.



نگارنده تصميم داشت كه عنايت امام كاظم(ع) را به احدي نقل نكند، ولي پس از اشاره مرحوم قزويني، موضوع برملا شد، ديگر كتمان معني نداشت، از اين رو مناسب به نظر رسيد كه در اين كتاب نيز درج شود.



از اينجاست كه نگارنده قول نخستين را انتخاب كرده، معتقد است كه:



"تاريخ رحلت جانگداز حضرت معصومه(ع) دهم ربيع الثاني 201 هجري است".



ولي نظر به اين كه محدث بزرگوار مرحوم نمازي، دوازدهم ربيع الثاني را اختيار فرموده، آستانه مباركه حضرت معصومه(ع) بين اين دو قول را جمع كرده، از دهم تا دوازدهم ربيع الثاني، سه روز متوالي، مجلس سوگواري تحت عنوانِ:"ايام معصوميه" برگزار مي كند.



نگارنده معتقد است اگر روز ولادت و رحلت حضرت معصومه(ع) تعيين نمي شد، شايسته بود كه روزي هر چند قراردادي، به عنوان:"روز بزرگداشت حضرت معصومه" انتخاب شود، و در آن روز براي اين ولي نعمتِ عْظمي شرط ادب به جاي آورده شود.



حالا كه"روز اول ذيقعده" به عنوان روز ولادت، و"روز دهم ربيع الثاني" به عنوان روز وفات آن حضرت شناخته شده، بر شيعيان شيفته و پيروان دلسوخته اين خاندان،‌به ويژه اهالي قم كه از نعمت مجاورت اين كريمه اهلبيت برخوردارند، و بالأخص حوزه علميه قم كه به طُفَيل اين بي بيِ دو عالم، در گرد حرمش گرد آمده، ريزه خوار خوان كرم و خوشه چين خرمنِ جود و سخاي بي دريغش مي باشند، شايسته است كه با تمام قدرت، در هر چه باشكوهتر برگزار كردن جشن ميلاد و مراسم سوگواري اين ولي نعمت عْظمي تلاش كنند، تا شمه اي از حقوق بي كران حضرتش را ادا نمايند.



خداوند سبحان را سپاس مي گوئيم كه به ما سعادت زندگي در حريم اين بانوي بانوان، شفيعه عاصيان، پناه مْواليان و كريمه دو جهان عنايت فرموده، توفيق عتبه بوسي آستانِ ملك پاسبانش را ارزاني داشته است.



از درگاه حضرت حق مسئلت مي كنيم: به طوري كه سعادت زيارت كويش را در دنيا به ما عنايت فرموده، در آخرت نيز از شفاعت گسترده اين شفيعه روز جزا محروم نسازد، و ما را شكرگزار نعمت مجاورت قرار دهد و توفيق رعايت حقوق مجاورت را عطا فرمايد.س