از جمله خدمات علمي با ارزش مراجع معظم قم به جامعه علمي حوزه علميه، احداث كتابخانه هاي بزرگ است؛ چه اينكه وجود كتابخانه در جامعه علمي بسيار بااهميت تلقي مي شود كه به تغذيه حيات فكري و روحي جويندگان علم و دانش كمك شايان كرده و موجبات انتقال ميراث فرهنگي، دانشهاي نهفته، تفكر گذشتگان و انديشه هاي موجود را فراهم مي كند. كتابخانه، نيرومندترين پايگاه براي محفوظ ماندن ذخائر و سرمايه هاي معنوي جامعه است كه در شكل دادن به عقايد و افكار مردم نقش اساسي دارد. از اين رو، جمع آوري و نگه داري كتاب و در دسترس دانش پژوهان قرار دادن آن، خود بهترين، مهم ترين و بزرگ ترين خدمت به دانشمندان و اجتماع است و مراجع معظم قم با همت والاي خود در اين راستا قدمهاي مهم و بلندي برداشته اند و اگر دانشمندان، پژوهشگران و مبلغان نام آور و مؤثر در اجتماع اسلامي، مدرسان زبردست و مصلحان نوانديش و خدمتگزاران به دين مبين اسلام و مكتب تشيع بسياري از حوزه علميه قم به جامعه اسلامي تحويل داده شده است و هر كدام نقش به سزايي در ترويج تشيع و اسلام واقعي داشته اند، به بركت وجود كتابخانه هاي مهم و بزرگ در قم است كه با همت والاي مراجع عالي قدر احداث شده اند و حاوي گنجينه ارزشمند فرهنگي و ميراث مكتوب اسلامي و آثار باارزش مشاهير اسلامي از: فقيهان، محدثان، مورخان، فيلسوفان، متكلمان، مفسران، اديبان و ديگر عالمان بزرگ اسلامي مي باشند.



كتابخانه آية الله العظمي گلپايگاني رحمة الله عليه



اين كتابخانه به امر حضرت آية الله العظمي گلپايگاني رحمة الله عليه در روز ميلاد حضرت علي عليه السّلام، سال 1413 ه .ق مطابق با هفده دي ماه 1371 شمسي با مجموعه اي از 23340 جلد كتاب چاپي و حدود 2400 نسخه خطي افتتاح شد و مورد بهره برداري قرار گرفت.



هدف از تأسيس اين كتابخانه ارائه خدمات علمي و اطلاعاتي به اهل علم و دانش، احياي نشر آثار اهل بيت عليه السّلام و كمك به فضلاي حوزه علميه و ديگر مراكز علمي جهان در دسترسي به موضوعات متنوع معارف قرآني، تفسير، علوم قرآني، تاريخ قرآن، فقه استدلالي، حديث، اسلام شناسي و امثال آنها مي باشد.



اين كتابخانه كه در مدرسه آية الله العظمي گلپايگاني رحمة الله عليه واقع است، داراي بخش هاي مختلف و متنوعي همچون بخش اماني، عمومي، جرايد و نشريات، مخطوطات، دروس حوزوي و قفسه باز است و هم اكنون مجموعه منابع چاپي اين كتابخانه شامل بيش از 90 هزار جلد است كه 86700 جلد آن كتاب چاپي و چاپ سنگي و حدود يازده هزار جلد آن نسخه خطي مي باشد كه به زبانهاي مختلف و گويشهاي محلي است.(1)



كتابخانه آية الله مرعشي نجفي رحمة الله عليه



اين كتابخانه واقع در خيابان آية الله مرعشي نجفي رحمة الله عليه (ارم سابق)، از غني ترين كتابخانه هاي جهان تشيع است كه با همّت حضرت آية الله مرعشي نجفي در سال 1394 ه .ق تأسيس گرديد. اين كتابخانه از مشهورترين كتابخانه ها به حساب مي آيد و گنجينه بسيار باارزشي را در خود جاي داده است؛ چرا كه دربرگيرنده صدها هزار مجلّد كتاب چاپي، عكس، ميكروفيلم و بيش از 32 هزار مجلد كتاب خطي نفيس منحصر به فرد كه بيش از شصت هزار عنوان مي باشد و غالباً به خط مبارك دانشمندان بزرگ و مشهور اسلامي و از ذخاير فرهنگي - مذهبي كشور ايران به شمار مي آيد و در حال حاضر از لحاظ شمول نسخه هاي خطي نفيس، نخستين كتابخانه كشور و سومين كتابخانه جهان اسلام مي باشد.



حضرت آية الله مرعشي نجفي رحمة الله عليه كه ناظر حراج و تاراج ذخائر فرهنگ اسلامي بود، تاب و توان اين تماشاي غمبار و تلخ گونه را نداشت و با علاقه وصف ناپذير به مطالعه و جمع آوري آثار گذشتگان به منظور حفظ و حراست و جلوگيري از تاراج آنها پرداخت و مجموعه باارزشي را گرد آورد كه حاصل سالها رنج و زحمت ايشان مي باشد.



اهداف مهم تأسيس اين كتابخانه عبارت اند از:



«- ايجاد يك مركز بزرگ فرهنگي، اسلامي بين المللي كه روند توسعه و پيش برد دستاوردهاي عظيم علمي دانشمندان مسلمان در طي چهارده قرن گذشته را در منظر همگان قرار بدهد.



- گسترش فرهنگ تحقيق و پژوهش در جامعه كه ضرورت آن بيش از هر زمان ديگري احساس مي شد.



- آگاهي پژوهشگران از وجود منابع مكتوب گردآوري شده در يك مركز بزرگ و آشنايي بيشتر آنان با ميراث اسلامي كه در علوم و فنون مختلف نگارش يافته، و نام بسياري از آنها در منابع موجود نيامده، از طريق نگارش و انتشار فهرست آنها.



- گردآوري نسخه هاي خطي نفيس اسلامي و تمركز آنها در يك مركز بزرگ به منظور جلوگيري از تاراج اين ثروت ملي كه پيوسته از سوي سوداگران بين المللي از كشورهاي اسلامي خارج مي شد.



- اولويت دادن به گردآوري نسخه هاي خطي كهن و يا نسخه هاي اصل به خطوط مؤلفان كه از اعتبار و اصالت برخوردارند و تمركز آنها در يك مركز براي استفاده پژوهشگران.



- تهيه و جمع آوري تصوير و ميكروفيلم از نسخه هاي خطي نفيس اسلامي كه در صد سال اخير از ايران و يا كشورهاي اسلامي خارج شده و هم اكنون در كتابخانه هاي ديگر ملل قرار دارد؛ همچنين تمركز آنها به منظور دست يابي پژوهشگران و بايگاني و نگه داري آنها.



- تحويل اين گنجينه عظيم بشري به نسلهاي بعدي تا از فرهنگ سرشار نياكان خود آگاهي يابند و بتوانند در تدوين تاريخ علم از اين ميراث مكتوب كه تنها كليد راه يابي به آن است، استفاده نمايند.



- حفظ و حراست از ذخاير مكتوب اسلامي كه از لابه لاي حوادث روزگار (از جمله: آتش سوزي، بي توجهي زمامداران بي كفايت و علم ستيز به ميراث مكتوب، اوج گيري و تشديد اختلافات مذهبي و فرقه اي در طول اعصار، سيل و زمين لرزه) به ما رسيده است. و بازسازي و ترميم آنها و تهيه ميكروفيلم از آنها به منظور پيش گيري از فرسايش بيشتر اين ميراث.»(2)



اين كتابخانه هم اكنون با بناي ساختمان جديد در هفت طبقه با سبك جديد با توليت حجة الاسلام و المسلمين سيد محمود مرعشي فرزند آية الله مرعشي نجفي، با چندين تالار و يك فروشگاه كتاب و واحدهاي اداري در خدمت رساني به محققان حوزوي و دانشگاهي بسيار فعال است.



كتابخانه مدرسه فيضيه



از ديگر خدمات برجسته آية الله شيخ عبدالكريم حائري، ساختن كتابخانه بود. با تأسيس و رونق مدرسه فيضيه نياز [مبرمي ] به [ساخت ] يك كتابخانه، سخت احساس مي شد كه بتواند تا حدودي نياز طلاب علوم ديني را برآورده كند. بنابراين، آية الله حائري در مركز مدرسه فيضيه، كتابخانه اي ايجاد نمود كه داراي 4500 جلد كتاب در موضوعات فقه، اصول، تفسير، حديث، فلسفه، كلام، منطق، رياضي، رجال، تراجم، هيئت، نجوم، طب، شعر و ادب بود. اين كتابخانه از سال 1349 ه .ق برابر با 20 آبانماه 1309 ه .ش درست نُه سال پس از ورود ايشان به قم، تأسيس شد.(3)



اين كتابخانه در زمان مرجعيت آية الله العظمي بروجردي گسترش فراوان پيدا كرد و هم اكنون در مكان جديد در مدرسه فيضيه نياز[منديهاي علمي ] بسياري از پژوهشگران حوزوي را برآورده مي كند.(4)



كتابخانه آستانه حضرت معصومه عليها السّلام



«اين كتابخانه در سال 1332 ه .ش با اهداء 500 جلد كتاب از طرف حضرت آية الله مرعشي نجفي و 3000 جلد از طرف حاج ابوالفضل توليت كار خود را آغاز نمود و محل آن ابتدا در يك اتاق كوچك سمت شمال صحن بزرگ متصل به ايوان آينه (حرم مطهر حضرت معصومه عليها السّلام) بود. سپس در سال 1339 طبقه بالاي مشرق صحن كوچك اختصاص به آن يافت، و در اوايل سال 1372 به محل كنوني (ميدان آستانه) انتقال پيدا كرده و از امكانات مطلوب و مفيدي برخوردار مي باشد. امتياز اين كتابخانه نسبت به ديگر كتابخانه ها دارا بودن آرشيو اكثر روزنامه ها و مجلات كشور مي باشد. تعداد كتابهاي كتابخانه آستانه تا حدود 65000 جلد مي رسد كه 859 جلد آن از نسخه هاي خطي مي باشد.»(5)



كتابخانه مسجد اعظم



اين كتابخانه واقع در غرب صحن مسجد اعظم و از كتابخانه هاي معروف قم مي باشد كه در سال 1339 شمسي به امر آية الله العظمي بروجردي با يك مخزن و دو سالن مطالعه تأسيس شد. تعداد كتابهاي آن 61565 جلد و تعداد نسخه هاي خطي آن حدود 4000 جلد مي باشد.(6)



كتابخانه مدرسه حجتيه



اين كتابخانه واقع در مدرسه حجتيه و به امر آية الله حجت كوه كمري تأسيس شد كه بيش از پانزده هزار جلد كتاب دارد.(7)



كتابخانه دفتر تبليغات



«اين كتابخانه در خيابان بيمارستان فاطمي (معلّم) قرار دارد [و] از كتابخانه هاي مهم حوزه علميه قم است و بالغ بر بيست هزار كتاب مطبوع و مخطوط در علوم و فنون مختلفه بالأخص كتب متنوع ديني و درسي دارد و در شبانه روز در ساعات معيني باز و در اختيار دانشجويان و دانشمندان مي باشد و سالن مطالعه آن گنجايش صدها نفر را دارد و با وسايل روز مثل صندليها و ميزهاي مدرن مجهز و در حال حاضر از بهترين و پرجمعيت ترين كتابخانه ها [و] قرائت خانه هاي حوزه علميه و شهرستان مذهبي قم است.(8)