فاطمه معصومه عليها السّلام عطيه الهي



از الطاف و نعمتهاي بزرگ الهي، وجود بارگاه مطهر حضرت معصومه عليها السّلام در شهر قم است. اين فيض الهي، كه عالمان و مراجع عاشق كمال، معرفت و فضيلت را به سوي خود كشانده و با افاضه كمالات معنوي به آنان، منشأ بركات و آثار اجتماعي، علمي، فرهنگي و سياسي در شهر قم و ساير مناطق شده است.



مراجع و علماي اعلام كه بزرگي شأن و والايي مقام و منزلت حضرت معصومه عليها السّلام را دريافته بودند، مشتاقانه در جوار حرم آن حضرت اقامت كرده و در سايه عنايات او به فعاليتهاي علمي و اجتماعي پرداختند و منشأ حركتها و تحولات بسياري در طول تاريخ مذهبي قم شدند. اگر نبود مدفن شريف آن بزرگوار، چه بسا قم موقعيت كنوني را نداشت و اسلام ناب محمدي صلي الله عليه و آله و سلم و فرهنگ تشيع به ساير شهرها و كشورها منتشر نمي شد و قم به عنوان محور فعاليتهاي مذهبي، سياسي، علمي و اجتماعي مطرح نمي گرديد.



آيةالله سيد حسين بُدَلا(ره) در مورد هجرت مراجع و عالمان به قم مي گويد:



«آمدن مرحوم آية الله حائري (يزدي) از اراك به قم - با اينكه آن زمان اراك حوزه پررونقي داشت - به خاطر اهميتي بود كه آن جناب به بودن حوزه [علميه قم ] در جوار مرقد كريمه اهل بيت عليهم السّلام ديده بود و از اين رو، پس از آمدن ايشان به قم علاوه بر فضلا و علماي اراك كه با ايشان به قم آمدند، بعضي از علماي تهران هم، مانند آية الله ميرزا محمد ثقفي، پدرزن حضرت امام رحمة الله عليه و حاج ميرزا عبدالله چهل ستوني، حاج ميرزا عبدالله آل آقا و آقاي سيد مهدي كشفي، به قم آمدند و كم كم قم مركز حوزه علميه شد.



مرحوم آية الله حائري پس از ورود به قم، تا مدت زيادي درس و بحثها و نمازهايشان را در حرم، مسجد بالاسر انجام مي دادند و حتي بيشتر وقتها در همان حرم روي سجاده اي مي نشستند و به سؤالات و مراجعات مردم جواب مي دادند؛ در حالي كه منزلشان به خاطر داشتن سرداب، خنك تر و براي درس و بحث و انجام اين امور مناسب تر بود. اين نبود جز اينكه ايشان عنايت داشت مدت بيشتري را در كنار مرقد مطهر حضرت معصومه عليها السّلام باشد و از فيوضات آن حضرت بهره مند شود. اين اواخر عمر، بر اثر ضعف و ناتواني محل تدريس را به مسجد عشقعلي نزديك منزلشان بردند كه گاهي به خاطر ضعف و ناتواني از منزل تا محل تدريس، عبا به دوش نمي انداخت.



حضرت آية الله العظمي بروجردي نيز همين عنايت و توجه را داشتند. ايشان هم محل تدريس خود را حرم و صحن مطهر حضرت معصومه عليها السّلام قرار داده بودند.»(1)



حضرت آية الله مرعشي نجفي رحمة الله عليه درباره علت اقامت خود در قم چنين توضيح مي دهد:



«من متولد شده نجف اشرف و بزرگ شده آنجا بودم. علت آمدنم به قم اين بود كه پدرم مرحوم آية الله سيد محمود مرعشي براي آنكه از محل قبر شريف حضرت زهراعليها السّلام باخبر شود، چهل شب در حرم حضرت علي عليه السّلام بيتوته، شب زنده داري، عبادت و مناجات نمود. يك شب آن حضرت در يك حالت مكاشفه به پدرم فرمود: سيد محمود! چه مي خواهي؟ پدرم عرض كرد: محل قبر حضرت فاطمه زهراعليها السّلام كجاست؟ تا در كنار قبرش بروم و او را زيارت كنم. حضرت فرمود: من كه نمي توانم قبر حضرت فاطمه عليها السّلام را برخلاف وصيت او معلوم كنم. پدرم عرض كرد: پس من هنگام زيارت او چه كنم؟ حضرت فرمود: خداوند مقام شكوهمند حضرت فاطمه عليها السّلام را در اين مورد به حضرت معصومه عليها السّلام داده است، هر كس مي خواهد زيارت حضرت فاطمه زهرا را درك كند، مرقد حضرت فاطمه معصومه عليها السّلام را زيارت كند.»



آية الله مرعشي نجفي در ادامه مي فرمايد:



«در آن هنگام پدرم به من سفارش كرد كه به زيارت حضرت معصومه عليها السّلام بروم. من از نجف اشرف به اين قصد و نيز به قصد زيارت مرقد منور امام رضاعليه السّلام به ايران آمدم. سپس در قم به اصرار مؤسس حوزه علميه، حضرت آية الله حاج شيخ عبدالكريم حائري رحمة الله عليه ماندگار شدم. هم اكنون شصت سال است كه هر روز من نخستين زائر حضرت معصومه عليها السّلام هستم.»(2)



مرحوم آية الله نجفي رحمة الله عليه خود را پناهنده به آستان حضرت معصومه عليها السلام مي دانست و هميشه خود را در سايه عنايات و كرامات آن حضرت احساس مي كرد و حيثيتش را مرهون توجهات حضرت به خود مي دانست؛ همان طور كه در جريان تبعيد امام خميني رحمة الله عليه به تركيه از ناحيه حكومت پهلوي، در حرم مطهر حضرت معصومه عليها السّلام سخنراني پرشوري نمودند و در ضمن سخنان خود گفتند:



«اميدوارم به بركت اين مخدره عالم كه در جوار رحمت او هستم و پناهنده به آستان او مي باشم، روز به روز توفيقات طلاب علوم دينيه و خطبا و ساير طبقات را بيش از پيش افزون فرمايد.»(3)



و نيز گفتند:



«خداوند به بركت مرقد منور اين بي بي كه همه در ظل عنايت ايشان هستيم، فرجي عنايت بفرمايد.»(4)



حضرت آية الله سيد مرتضي مرتضوي لنگرودي (ف 1383 ه .ق) وقتي در مجلسي، سخن از مقايسه مقام مرحوم ميرزاي قمي با حضرت فاطمه معصومه عليها السّلام به ميان آمد، ايشان از اين وضع سخت آشفته شد و با ناراحتي و دلي شكسته فرمود:



«محقق قمي و هر عالم ديگري، مقام و موقعيت خود را در قم به بركت همجواري با بارگاه اين بانوي پارسا به دست آورده است.»(5)



حضراتآيات عظام قم هركدام به مناسبتهاي مختلف به توصيف حضرت معصومه عليها السّلام پرداخته و به كمالات و مناقب آن حضرت با عبارتهاي گوناگون و متنوع تصريح كرده اند.



حجةالاسلام و المسلمين مسعودي خميني، توليت آستانه مقدسه حضرت معصومه عليها السّلام مي گويد:



«ايشان (آية الله بهجت دامت بركاته) به بنده فرمودند: مطلبي هست كه فقط به تو مي گويم تا بداني در چه موقعيتي قرار داري. بعد فرمود: گاهي اوقات حضرت رضاعليه السّلام برآورده شدن بعضي حاجتها را به حضرت معصومه عليها السّلام ارجاع مي دهند. همين روزها آقايي پيش من آمد و گفت: حاجتي داشتم، به خدمت امام رضاعليه السّلام مشرف شدم و عرض حال كردم. به من گفته شد: بايد بروي قم پيش حضرت معصومه عليها السّلام رفتم قم و آنجا حاجتم برآورده شد. بعد فرمود: ببين كجا هستي، در حرم حضرت معصومه عليها السّلام ملائكه اي هستند ناظر بر اعمال و رفتار كساني كه آنجا مي روند.»(6)



حضرت آية الله العظمي مكارم شيرازي دامت بركاته در مورد كمالات حضرت معصومه عليها السّلام مي گويد:



«... حديث ديگري مي فرمايد: الا ان للجنة ثمانية ابواب ثلاثة منها الي قمّ تدفن فيها امرأة من ولدي اسمها فاطمة بنت موسي عليه السّلام و تدخل بشفاعتها شيعتي الجنة باجمعهم(7).



در تعبيرات روايت دقت كنيد. مي دانيد كه معصوم عليه السّلام مبالغه نمي كند و آنچه مي گويد عين واقعيت و حقيقت است. در اين حديث شريف، امام صادق عليه السّلام مي فرمايد: بهشت هشت در دارد كه سه در آن به سوي قم باز مي شود و به دنبال آن مي فرمايد: زني از فرزندان من كه نامش فاطمه عليها السّلام دختر موسي بن جعفرعليهما السّلام است، در اين سرزمين به خاك سپرده مي شود و با شفاعت او تمام شيعيان من وارد بهشت مي شوند. مي دانيد كه دايره شفاعت متناسب با دايره مقام و شخصيت است. هرچه مقام بالاتر باشد، دايره شفاعت گسترده تر است. وقتي دايره نامحدود است و مي فرمايد: همه شيعيان ما با شفاعت او وارد بهشت مي شوند، معلوم مي شود مقام اين بانو، مقام فوق العاده عظيمي است كه بر اثر معارف و تقواي بالا و مقامي شبيه عصمت نصيب حضرت فاطمه معصومه عليها السّلام شده است. و اينكه سه در از درهاي بهشت به سوي قم باز مي شود، به احتمال قوي يكي از سه در، آستان حضرت فاطمه معصومه عليها السّلام است.»(8)



سيره علمي و عملي مراجع در زيارت حرم حضرت معصومه عليها السّلام



از برنامه هاي مستمر مراجع عالي قدر قم كه نشان از شناخت كافي آنان از منزلت والاي حضرت معصومه عليها السّلام و احترام آنان به مقدسات مذهبي و ديني مي باشد، زيارت و توسل به ساحت مقدس حضرت معصومه عليها السّلام است كه خود الگويي كامل در توجه و ابراز ارادت و محبت به آن بانوي كريمه، براي علاقه مندان و عاشقان اهل بيت مي باشد.



حضرت آية الله العظمي فاضل لنكراني (دامت بركاته) در مورد تقيّد حضرت آية الله العظمي بروجردي رحمة الله عليه نسبت به زيارت حضرت معصومه عليها السّلام و ابراز ادب و كسب فيض از محضر روحاني آن حضرت مي گويد:



«آية الله العظمي بروجردي رحمة الله عليه، از كساني بودند كه به زيارت حضرت معصومه عليها السّلام توجه خاصي داشتند. بارها شاهد تشرف ايشان به زيارت (حرم آن حضرت) بوده ام. علاوه بر اينكه چون تدريس ايشان در مسجد بالاسر حرم بود، بسياري از مواقع كه براي تدريس مي آمدند، به زيارت مشرف مي شدند. وقتي همسر ايشان فوت كردند، دستور دادند ايشان را در ايوان آينه دفن كنند. هنگامي كه آقا براي خواندن فاتحه مي آمدند، اول به زيارت حضرت معصومه عليها السّلام مي رفتند، آن گاه سر قبر همسرشان مي آمدند.»(9)



و نيز در مورد رعايت ادب در هنگام زيارت از ناحيه آية الله العظمي بروجردي رحمة الله عليه نوشته اند كه:



«ايشان در هنگام خروج از حرم مطهر حضرت معصومه عليها السّلام عقب عقب بيرون مي رفتند و براي رعايت ادب و احترام، پشت به ضريح مقدس نمي كردند.»(10)



حضرت آية الله العظمي بروجردي نه تنها بر حفظ احترام و رعايت ادب نسبت به ساحت مقدس حضرت معصومه عليها السّلام اصرار داشت، بلكه در مقابل هر گونه عملي كه موجب هتك احترام آن حضرت مي شد، مي ايستاد و از آن جلوگيري مي كرد. نوشته اند كه در عصر مرجعيت ايشان، شاه عربستان سعودي به ايران آمد و توسط سفير عربستان در ايران، هدايايي براي ايشان فرستاد. آية الله العظمي بروجردي از ميان آن هدايا، تنها چند قرآن و مقداري از پرده كعبه را پذيرفت و بقيه را ردّ كرد.



سفير عربستان در ايران كه به محضر آية الله العظمي بروجردي رسيده بود،از ايشان تقاضا كرد تا شاه عربستان را براي ملاقات به حضور بپذيرد، ولي ايشانآن تقاضا را رد كرد. دليل رد ملاقات توسط آية الله العظمي بروجردي رحمة الله عليه براي اطرافيان ايشان معلوم نبود. از اين رو، عرض كردند: بهتر است به خاطرمصالح شيعيان از جمله اخذ اجازه زيارت ائمه بقيع عليهم السّلام به آنان ازناحيه دولت عربستان، اين تقاضا را بپذيريد. امّا آية الله العظمي بروجردي فرمود:



«اين شخص شاه عربستان (است) اگر به قم بيايد، به خاطر اينكه وهّابي است به زيارت مرقد مطهر حضرت معصومه عليها السّلام نمي رود و هرگاه او به ديدار من آيد، ولي به زيارت مرقد مطهر حضرت معصومه عليها السّلام نرود، به مقام ارجمند حضرت معصومه عليها السّلام توهين خواهد شد و من به هيچ وجه چنين موضوعي را كه اهانت غيرمستقيم به مقام حضرت معصومه عليها السّلام است تحمل نمي كنم و نمي پذيرم.»(11)



حضرت آية الله العظمي روح الله خميني، رهبر كبير انقلاب نيز آن گاه كه در قم ساكن بود و بعدها هم هرگاه به قم مي آمد به زيارت حرم مطهر حضرت معصومه عليها السّلام مي رفت و نهايت تواضع را نسبت به مقام والا و اطهر آن حضرت داشت. ايشان كنار مرقد مطهر مي آمد و متواضعانه به توسل مي پرداخت و با اشتياقي عارفانه ضريح مطهر را مي بوسيد.(12)



و نيز نوشته اند كه امام راحل رحمة الله عليه روزهاي چهارشنبه بعد از درس به حرم مطهر مشرف مي شدند و سيره عملي ايشان چنين بود كه از قسمت پايين پاي مرقد وارد حرم مي شدند و سپس در نزديكي ضريح زيارت مي كردند و دو ركعت نماز گذارده و از همان پايين پا برمي گشتند و هيچ وقت بالاسر نمي رفتند. گويا اين كار (آمدن از بالاسر) را نوعي بي احترامي به حضرت مي دانستند.(13) و همانند آية الله العظمي بروجردي رحمة الله عليه هنگام خروج از حرم عقب عقب بيرون مي رفت و از اين راه احترام خود را به ساحت قدسي حضرت معصومه عليها السّلام تقديم مي كردند.(14) و حتي گفته اند: علت اينكه امام خميني رحمة الله عليه وصيت به دفن خود در حرم مطهر حضرت معصومه عليها السّلام نكرد، اين بود كه مبادا با رفت و آمد ميليونها ارادتمند ايشان و نيز شخصيتهاي سياسي دنيا كنار قبر ايشان، موجب كم رنگ شدن ظاهري احترام به مرقد مطهر حضرت معصومه عليها السّلام شود كه چنين كاري هرگز با روح بلند و خُلق و خوي امام خميني رحمة الله عليه نسبت به خاندان عصمت، سازگار نبود.(15)



حضرت آية الله العظمي نجفي مرعشي رحمة الله عليه نيز از ارادتمندان حضرت معصومه عليها السّلام بوده و همواره مشتاق زيارت حرم مطهر آن حضرت بوده اند. ايشان در اوقات قبل و بعد از نمازهاي صبح و ظهر و شب به زيارت آن حضرت مي شتافت و در شبهاي تاسوعا و عاشورا، ساعت 10 شب به حرم مشرف مي شد و پشت درب ايوان طلا مي نشست و تا صبح گريه مي كرد.(16)



و در مورد حضرت آية الله العظمي اراكي رحمة الله عليه نوشته اند كه:



«ايشان هر روز كه براي اداي فريضه ظهر و عصر به حرم مطهر حضرت معصومه عليها السّلام مي آمدند، توفيق زيارت حضرت معصومه عليها السّلام را هم داشتند و گاه به توسل به آن حضرت مي پرداختند.»(17)



حضرت آية الله العظمي اراكي رحمة الله عليه در مسجد امام خميني رحمة الله عليه (مقبره شاه عباس متصل به حرم) به اقامه [نماز ]جماعت [ظهر و عصر] مي پرداخت كه مكان بسيار كوچكي است و بارها به ايشان گفته مي شد كه بهتر است در يك مسجد بزرگ بيرون از حرم اقامه جماعت كنيد. ولي ايشان در پاسخ مي گفت:



«من بدان جهت در اينجا نماز جماعت مي خوانم و آن را مي پسندم كه قبل از نماز، توفيق زيارت حضرت معصومه [عليها السلام ] را پيدا مي كنم».



و هنگامي كه به خاطر برخي تعميرات، نمازهاي جماعت داخل حرم براي مدتي تعطيل شد، ايشان براي نماز جماعت به نزديك ترين مسجد به حرم مطهر مي شافت تا پس از نماز به فيض زيارت آن حضرت نايل آيد.



ايشان زيارت را با كمال خشوع مي خواند و چنان گريه مي كرد و توجه مي يافت كه هر صاحبدلي مجذوب او مي شد. او به حق، زائري عارف، مجاوري قدرشناس و عالمي عامل بود كه تا آخرين روزهاي عمر شريفش با زيارت و توسل به حضرت معصومه عليها السّلام ارادت خالصانه خود را به آن حضرت ابراز مي كرد.(18)



حضرت آية الله بهجت نيز از زائران هميشگي آن حضرت به شمار مي روند و در مورد ايشان نوشته اند:



«كمتر كسي را مي توانيم در قم پيدا كنيم كه مثل ايشان با اين سن و سال هرروز با نهايت ادب به محضر حضرت معصومه عليها السّلام شرفياب گرديده و با توسل عجيب و روزانه خويش به حضرت معصومه عليها السّلام با احترام و خضوع و خشوع در مقابل ضريح مطهّر ايستاده، پس از خواندن زيارت عاشوراي مولايش اباعبدالله الحسين عليه السّلام اين گونه زندگي روزمره خويش را آغاز كند.»(19)



حضرت آية الله مصباح يزدي در مورد زيارت و توسل آية الله العظمي بهجت (دامت بركاته) مي گويد:



«بنده از سال 1331 كه به قم آمدم با ايشان آشنا شدم. منزل ايشان جنب مدرسه حجتيه بود. تقريباً هر روز آقا را هم در راه و هم در حرم زيارت مي كردم. چهره نوراني ايشان براي هر بيننده اي جاذبه داشت و كيفيت نشست و برخاست و حركات و سكنات ايشان جلب توجه مي كرد و نشان مي داد كه ايشان در يك فضاي معنوي خاصي زندگي مي كند و توجه شان به مطالب فوق مطالبي است كه ديگران به آن توجه دارند.



تقيّد ايشان به عبادت و سحرخيزي و زيارت حضرت معصومه عليها السّلام و برنامه هاي متعددي كه هر روز اجرا مي كردند، اينها اولين چيزهايي بود كه هر بيننده اي را به خود متوجه مي كرد. مخصوصاً كساني كه دوست داشتند يك الگوي رفتاري براي خودسازي بشناسند و پيروي كنند.»(20)



و نيز در مورد عشق و علاقه آية الله العظمي گلپايگاني رحمة الله عليه و رعايت ادب و احترام نسبت به حضرت معصومه عليها السّلام نقل شده است كه:



«يكي از سالها كه براي تغيير آب وهوا به «جاسب» (محلي در اطراف قم) مي رفتند - و شايد آخرين مسافرت تابستاني ايشان بدانجا بود - كسالت و ضعف و خستگي شان شدت داشت مع ذلك فرمودند: اول به حرم مشرف مي شوم و از آن جا به جاسب مي رويم. بعضي از نزديكان ايشان عرض كردند: حالتان مساعد نيست. بنابراين، همچنان كه اتومبيل از كنار حرم عبور مي كند، شما از داخل (اتومبيل) سلام كنيد و زيارت نماييد. ولي ايشان نپذيرفتند و بالاخره با همان حالت به حرم رفتند؛ در حالي كه بعد از پايان زيارت نتوانستند مسافت كوتاه مابين حرم تا درب كنار خيابان موزه را راه بيايند. لذا براي ايشان در نزديكي درب خروجي مسجد طباطبايي و مسجد موزه صندلي گذاشتند و بعد از مختصر استراحتي، ايشان را به نزديك ماشين آورده و سوار كردند.»(21)



آية الله شيخ اسماعيل صالحي مازندراني ارادت ويژه اي به كريمه اهل بيت، حضرت فاطمه معصومه عليها السّلام داشت و گاه در هنگام زيارت آن حضرت با زباني ساده به عرض ادب و توسل به آن حضرت مي پرداخت. خود وي چنين مي گويد:



«گاهي كه مقابل حرم مقدّس و طيّب و طاهر حضرت معصومه عليها السّلام قرار مي گيرم، عرض مي كنم: خانم! من مهاجر هستم، يك پرنده هستم، ناچيز هستم. سالها است كه از وطن پرواز كردم و آمدم اينجا كه توشه اي بگيرم. مرا از نظر دور نياور. گاهي زمزمه مي كنم و مي گويم: من هم مثل اين كبوترهايي كه اطرافت پر مي زنند، هستم. خانم! بي بي! تو را به برادرت قسم! به آن برادرزاده ات جوادالائمه عليه السّلام قسم! من يك پرنده اي هستم كه از ديارم هجرت كردم، من مهاجرم، چهل، پنجاه سال است كه وطن را رها كردم و آمدم كنار مرقدت، من مهمان تو هستم. به قبر و بارگاه تو پناه آوردم، مرا درياب! «أنا ضيفُك، أنا ضيفُ أخيك، أكرمي ضيفك، أكرمي ضيفَ أخيك.»(22)



و به طور كلي قرار دادن محل تدريس علوم حوزوي از ناحيه مراجع در حرم مطهر و صحنها و مساجد مربوط به آن به خاطر يافتن توفيق زيارت حضرت معصومه عليها السّلام بوده است. حضرات آيات عظام حجت كوه كمري و بروجردي رحمة الله عليه صبحها در صحن بزرگ درس خارج فقه داشتند(23) و حضرت آية الله مرعشي نجفي، حائري يزدي، و ديگران در مسجد بالاسر حرم مطهر، درس فقه برگزار مي كردند(24) و حضرات آيات گلپايگاني، سيد محمد وحيدي، ميرزا هاشم آملي و ديگر مراجع، در مسجد اعظم و مكانهاي منتسب به حرم درس خارج فقه و اصول برقرار مي كردند.(25) و به ويژه بعد از انقلاب شبستانهاي مسجد اعظم محل تدريس دروس خارج فقه و اصول از ناحيه آيات عظام بوده و هست و هم اكنون صبحها و عصرها چندين درس برگزار مي شود و آيات عظام مكارم شيرازي، وحيد خراساني، نوري همداني، فاضل لنكراني و ... به تدريس علوم عالي حوزوي مشغول هستند كه گاه قبل يا بعد از تدريس به زيارت حرم مطهر حضرت معصومه عليها السّلام مي پردازند.



حضرت آية الله العظمي مكارم شيرازي (دامت بركاته) در جواب اين سؤال كه «در روايت آمده است: «من زارها عارفا بحقها فله الجنة» شناخت و معرفت حق ايشان، چه و چگونه مي باشد كه جنت را واجب كرد؟» مي فرمايد:



«تعبير «عارفاً بحقها» كه در روايت مذكور آمده است، اشاره به اين است كه مقامات والاي ايشان را علاوه بر اينكه خواهر امام است و دختر امام است و عمه امام است - كه خود اينها را دانستن معني اش پي به حقيقت امام بردن و عظمت امامت را شناختن است - مقامات والاي آن حضرت را هم بايد بدانند؛ بدانند كه ايشان تنها دختر امام و يا عمه و يا خواهر امام نيستند، بلكه داراي مدارجي از معرفة الله و تقوا و عبادت فوق العاده بوده اند كه در پيشگاه خدا باعث تقرب فوق العاده ايشان بوده. همان طور كه در زيارت نامه ايشان هست كه «فاِنّ لك عندالله شأناً من الشأن»(26)؛ يعني شأن والايي در پيشگاه خدا دارند.



و اما منظور از واجب شدن بهشت اين است كه انسان، پاك و پاكيزه و بهشتي مي شود؛ اما در عين حال ممكن است انسان بعد از آن كارهايي انجام دهد كه مجدداً دوزخ براي او لازم گردد.»(27)



سفارش به زيارت و توسل



حضرت آية الله العظمي گلپايگاني رحمة الله عليه در وصيت نامه خود، طلاب حوزه علميه را تشويق و سفارش به توسل به حضرت معصومه عليها السّلام مي نمايند و آن را رمز موفقيت در راه تحصيل معرفي مي كنند و مي فرمايند:



«طلاب عزيز! بر شماست كه قصد را خالص كنيد، و ارتباط مداوم خود را با ائمه اطهار، مخصوصاً حضرت صاحب و مولايمان، حضرت ولي عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف تداوم بخشيد و كثرت تلاوت قرآن كريم و ادعيه صالحه و عرض اخلاص و ادب به دخت حضرت موسي بن جعفر سلام الله عليها و اينها همه، رمز موفقيت و توفيق در راه ادامه تحصيل ماست.»(28)



حضرت آية الله العظمي فاضل لنكراني دامت بركاته درباره فضايل و زيارت حضرت فاطمه معصومه عليها السّلام مي فرمايد:



«حضرت معصومه عليها السّلام هرچند امام نيست، ولي از امام زاده هايي است كه امام زاده بودنش مسلّم است و از نظر مقام و عظمت در ميان امام زادگان بي نظير و يا كم نظير است. ايشان در ميان فرزندان موسي بن جعفرعليهما السّلام پس از امام رضاعليه السّلام باعظمت ترين است. به همين خاطر، روايات بسياري در فضيلت و ثواب زيارت آن حضرت وارد شده است. از جمله، شيخ صدوق رحمة الله عليه در عيون اخبار الرضا(29) از سعد بن سعد چنين نقل مي كند: «قالَ سَألتُ أبَاالحسنِ الرضاعليه السّلام عَنْ زِيارَةِ فاطِمَةَ بنت موسي بن جعفرعليهما السّلام فقال: مَنْ زارَها فَلَهُ الْجَنَّة؛ سعد بن سعد مي گويد: از امام رضاعليه السّلام درباره زيارت فاطمه دختر موسي بن جعفرعليهما السّلام پرسيدم. فرمود: هركه او را زيارت كند، بهشت سزاوار اوست.»



و نيز در كامل الزيارات(30) به همين مضمون از امام جوادعليه السّلام نقل شده است كه مي فرمايد: «من زار قبر عمّتي بقمّ فله الجنة؛ آن كه عمه ام را در قم زيارت كند بهشت براي اوست.»



بنابراين، شايسته است مردم شريف ما از زيارت اين بانوي بزرگ غفلت نورزند و حتي آنها كه در مناطق دوردست اين كشور زندگي مي كنند، مقيد باشند همچنان كه به زيارت حضرت امام رضاعليه السّلام مشرف مي شوند، حداقل سالي يك بار به قصد زيارت اين كريمه اهل بيت نيز عزم سفر نمايند.



حضرت معصومه عليها السّلام همانند برادر بزرگوارش ميهمان ما ايرانيان اند؛ زيرا چنان كه مي دانيد يك سال پس از آمدن حضرت رضاعليه السّلام به ايران، خواهر بزرگوارش به قصد ديدار برادر از مدينه به سوي خراسان حركت مي كند، ولي متأسفانه بر اثر حوادثي كه در ساوه رخ مي دهد، اين بانو مريض مي شوند و به جانب قم حركت مي كنند. چند روزي در قم مي مانند و بر اثر همان بيماري به جوار حق مي شتابند و در همين قم مدفون مي شوند. لذا زيارت ايشان عنوان مهمان نوازي نيز دارد و مردم عزيز ايران كه به مهمان نوازي مشهورند شايسته است تا آنجا كه در توان دارند، در زيارت اين كريمه اهتمام ورزند. خصوصاً مردم شريف قم كه توفيق هم جواري آن حضرت را دارند و روحانيون عزيز كه از بركات وجودي اين كريمه بهره مندند، بايد بيش از ديگران به زيارت حضرت معصومه عليها السّلام توجه نمايند.»(31)



آية الله العظمي فاضل لنكراني در ادامه مي فرمايد:



«وجود حضرت معصومه عليها السّلام براي ما ايرانيان و شيعيان بركت و نعمت بوده است. اين حوزه مقدسه قم كه تاكنون باقي مانده و روز به روز هم رونق و جلوه بيشتري مي يابد، از بركت وجود شريف اين كريمه است. اين انقلاب مديون اين كريمه است؛ زيرا رهبري بزرگوار آن در همين حوزه و در پرتو عنايت همين بانوي بزرگ پرورش يافته است و پيام انقلاب از جوار حضرت معصومه عليها السّلام به تمامي ايران و جهان اسلامي طنين افكن شده است.



بنابراين، تكريم و تعظيم اين حضرت در حقيقت پاسداشت و سپاسگزاري از اين نعمت بزرگ الهي است. علاوه بر آنكه در زيارت معصومين عليهم السّلام و اولياء خدا براي زيارت كننده هم آثار و بركات معنوي دارد و هم مادي و دنيوي. مردم ما بسياري از مشكلات خودشان را در توسل به اين بزرگان و رفتن به زيارت، حل مي كنند.»(32)



حضرت آية الله العظمي گلپايگاني رحمة الله عليه در جواب يكي از استفتائات مربوط به زيارت حضرت معصومه عليها السّلام حكم به استحباب مي دهند. سؤال چنين است:



«آيا مي توان گفت: زيارت معصومه عليها السّلام در قم با ادله اجتهادي ثابت است؛ بدين ترتيب (كه) آيه «و من يعظّم شعائر الله»(33) (و) حديث «من زار فاطمة بقمّ فله الجنة»(34) (و) اجماع (و) اتفاق همگي علماي شيعه از گذشته تاكنون (و) سيره تمامي مردم شيعه از قديم تا حال؟



جواب: بسم الله الرحمن الرحيم



استحباب زيارت حضرت معصومه عليها السّلام از نظر روايات مسلم است و حاجتي به استدلال به ادله مذكوره نيست و الله العالم.»(35)



آية الله سيد محمد علوي گرگاني در مورد فضايل، كمالات و اهميت زيارت آن حضرت مي فرمايد: «شخصيت حضرت فاطمه معصومه عليها السّلام در حدي است كه قلم قدرت بر تحرير و زبان توان بر تقرير آن ندارد. و اگر چيزي هم نوشته شود فقط از باب ذكر نمونه و چيدن خوشه اي از خرمن پرفيض آن حضرت مي باشد، زيرا چه گويم در حق شخصيتي كه زيارت قبرش در قم موجد دخول جنت است. بر حسب فرموده برادر بزرگوار حضرت ثامن الائمه علي ابن موسي الرضاعليه السّلام كه: «من زارها عارفاً بحقها فله الجنة»(36) بلكه در بعضي از احاديث جمله «عارفاً بحقها»(37)را ندارد. و بس است در فضيلت و شخصيت آن حضرت كه آن كه شخصيت هاي بزرگ عالم اسلام و فقهاء عالي مقام مانند حضرات آيات عظام حاج شيخ عبدالكريم حائري مؤسس و بنيانگذار حوزه علميه قم و آية الله حاج آقا حسين بروجردي متوسل به آن حضرت گرديده و نتيجه مي گرفتند... چنان كه از حضرت امام به حق ناطق جعفر بن محمد الصادق عليه السّلام روايت است كه مكه حرم خدا است.



مدينه حرم پيغمبرصلي الله عليه و آله و سلم، كوفه حرم اميرالمؤمنين عليه السّلام و آگاه باشيد كه قم كوفه كوچك است و سه در از هشت در بهشت به قم بازمي گردد و دختري از فرزندان من كه اسمش فاطمه است در آن جا از دنيا مي رود كه تمام شيعيان من به شفاعتش داخل بهشت مي شوند.(38)



در خاتمه از مؤمنين و متدينين خواستارم كه به قم توجهي بيشتر نمايند و هر گاه به زيارت حضرت مشرف مي شوند جده اش فاطمه زهراعليها السّلام را ياد و زيارت نمايند، چون فاطمه معصومه عليها السّلام مظهر و تجلي مادرش حضرت زهراعليها السّلام مي باشد».(39)



كرامات حضرت نسبت به مراجع



حرم مطهر حضرت معصومه عليها السّلام محل ظهور و تجلي عنايات و الطاف خاصه الهي و دري از درهاي بهشت خداوند منّان است؛ چه اينكه آن بانويبزرگوار، يكي از مصاديق بارز انسان كامل است كه واسطه فيض الهي براي بندگاناو و منشأ كرامات فراوان نسبت به متوسلين به آستان پاك آن حضرت بوده است. و حتي خواص از علما و مراجع عالي قدر، با اينكه نزد خداوند متعال از قربو منزلت ويژه اي برخوردارند و منشأ بركات بسيار براي جامعه اسلامي بوده و هستند، با اين حال خود ريزه خوار خوان كرم آن حضرت مي باشند و چه بسيار مشمول عنايات خاصه آن كريمه دو عالم قرار گرفته اند و از كرم و فيوضات آن حضرت بهره مند شده اند.



مراجع عالي قدر قم گهگاه به بيان و نقل كرامات آن حضرت در حق خود و ديگران پرداخته و از اين راه ضمن تجليل از مقام شامخ آن حضرت و تشكر از بذل عناياتآن بزرگوار، مردم را متوجه منزلت و مقام والاي معنوي ايشان نموده اند و به نحوي آنان را در گرفتاريها و نياز به توسل، براي جلب عنايات آن كريمه، دعوتكرده اند. بسيارند مراجعي كه خود كرامات حضرت را مشاهده كرده و يا بهنقل كرامات آن حضرت پرداخته اند، در اين بخش اسامي برخي از آن بزرگوارانذكر مي شود.



- مرحوم آية الله العظمي سيد محمد محقق داماد



- مرحوم آية الله العظمي بروجردي



- مرحوم آية الله العظمي اراكي



- مرحوم آية الله العظمي مرعشي نجفي



- مرحوم آية الله العظمي سيد صدرالدين صدر



- آية الله العظمي فاضل لنكراني



- آية الله العظمي مكارم شيرازي



از آنجا كه در مجموعه آثار كنگره يك جلد ويژه نقل كرامات علما و مراجع مي باشد، خوانندگان گرامي جهت آگاهي از چگونگي كرامات آن حضرت به همان مجموعه مراجعه نمايند.



اقامه جماعت در حرم مطهر



از جمله برنامه هاي مراجع عالي قدر قم، اقامه نماز جماعت در حرم مطهر بوده است. آنان به خاطر علاقه و ارادت ويژه به حضرت معصومه عليها السّلام و نيز با انگيزه توجه دادن مردم مؤمن به شأن بلند آن حضرت عليها السّلام، در مساجد متصل به حرم مطهر و صحنهاي آن مكان مقدس به اقامه نماز جماعت مي پرداختند و بر آن اصرار فراوان داشتند.



حضرت آية الله مرعشي نجفي رحمة الله عليه از مراجعي بودند كه در اينزمينه زحمات فراواني متحمل شد و ده ها سال به ويژه قبل از انقلاب در سه نوبت صبح، ظهر و شب به اقامه جماعت در حرم مي پرداخت. خود ايشان در اين مورد مي فرمايد: «هنگامي كه در قم سكونت كردم، صبح ها در حرم حضرت معصومه عليها السّلام اقامه نماز جماعت نمي شد و من تنها كسي بودم كه اين سنت را در آنجا رواج دادم و از 60 سال پيش به اين طرف صبح زود و پيش از باز شدن درهاي حرم مطهر زودتر از ديگران مي رفتم و منتظر مي ايستادم؛ اين انتظار گاهي يك ساعت قبل از طلوع فجر بود، تا خدام، درها را باز كنند، زمستان و تابستان نداشت. در زمستان، هنگامي كه برف همه جا را مي پوشاند، بيلچه اي كوچك به دست مي گرفتم، تا خود را به حرم مطهر برسانم.



در آغاز خود به تنهايي نماز مي خواندم تا پس از مدتي يك نفر به من اقتدا كرد و پس از آن كم كم افراد ديگر اقتدا كردند و بدين ترتيب، نماز جماعت را در حرم مطهر آغاز كردم و تا امروز كه 60 سال از آن تاريخ مي گذرد، ادامه دارد. آهسته آهسته ظهرها و شب ها نيز اضافه شد و از آن پس روزي سه بار در مسجد بالاسر حضرت معصومه عليها السّلام و صحن شريف نماز مي خواندم.»(40)



و نيز مي فرمايد: «هميشه قبل از اذان صبح كه به حرم حضرت معصومه عليها السّلام مشرف مي شدم يا اولين نفر من بودم يا حاجي آقاي اشرفي (اصفهاني).»(41)



حضرت آية الله مرعشي نجفي رحمة الله عليه در وصيت نامه اش خطاب به فرزندانش چنين سفارش مي كند:



«سفارش مي كنم فرزندانم را، محلّي كه حقير ظهر و شب ها در حرم مطهر حضرت معصومه عليها السّلام اقامه جماعت مي نمايم سعي كنند تعطيل نشود، بدين كيفيت كه ظهر يك نفر و مغرب و عشا يك نفر ديگر اقامه جماعت بنمايد.»



بيشتر مراجع معظم قم مثل آيات عظام حائري يزدي، سيد صدرالدينصدر، بروجردي، گلپايگاني و اراكي رحمة الله عليهم هر كدام در وقتي از اوقاتسه گانه صبح، ظهر و شب به اقامه جماعت مي پرداختند و بر آن اهتمام داشتندكه گاه به ده ها سال مي رسيد همان طور كه در مورد حضرت آية الله العظمي اراكي رحمة الله عليه نوشته اند كه ايشان حدود چهل سال در حرم مطهر نماز جماعت اقامه كرد.(42)



خدمات عمراني

توسعه حرم مطهر (مسجد اعظم)



مسجد اعظم يكي از خدمات بسيار مهم عمراني مرجعيت قم نسبت به حرم مطهر حضرت معصومه عليها السّلام است كه در روز پانزدهم ذي الحجه سال 1333 شمسي طي مراسم باشكوهي كلنگ بناي آن به دست حضرت آية الله العظمي بروجردي رحمة الله عليه بر زمين زده شد.



اهميت اين مسجد به خاطر تسهيلات و خدماتي است كه به زائران حرممطهر حضرت معصومه عليها السّلام ارائه مي دهد؛ چرا كه با رونق گرفتن حوزهعلميه و گسترش آن، نام و ياد كرامت ها و بزگواري هاي كريمه اهل بيت،حضرت معصومه عليها السّلام در اقصا نقاط كشور اسلامي ايران و ديگر كشورهاي اسلامي به خوبي پيچيد. از اين رو مشتاقان از دور و نزديك براي زيارتآن حضرت به قم مشرف مي شدند و هر سال كه از اين قضيه مي گذشت، بر جمعيت زوار افزوده مي شد و حرم مطهر و مسجد بالاسر و ايوان ها و صحن ها به ويژهدر ايام سوگواري و اعياد مملو از جمعيت مي شد كه گاه ازدحام جمعيت زواردر حرم مطهر، موجب اختلال در زيارت و اقامه نماز جماعت و ساير برنامه هاي مذهبي مي شد.



حضرت آية الله العظمي بروجردي رحمة الله عليه كه كمي ظرفيت و عدم گنجايش حرم مطهر نسبت به جمعيت رو به افزايش را مشاهده مي كرد، به فكر توسعه فضاي حرم مطهر افتاد تا بدين وسيله موجبات تسهيلات زائران را فراهم گرداند. از اين رو، تصميم گرفت تا مسافرخانه ها، مغازه ها و خانه هاي مسكوني اطراف حرم را خريداري و بعد از تخريب آنها و به جاي آنها، مسجد بزرگ و متناسب با احتياج جمعيت زوار بلكه جمعيت آيندگان بسازد. بالاخره بعد از كسب رضايت مالكين ساختمان هاي اطراف و خريداري و تخريب آنها، مسجد باعظمت و بزرگي را ساختند كه شامل سه شبستان بزرگ با فضاي كافي و يك گنبد و دو مناره بلند و يك حياط وسيع و وضوخانه اي نزديك درب غربي، مي شد.(43)



بناي اين مسجد زيبا و محكم حدود سه سال طول كشيد و در سمت غربيحرم مطهر حضرت معصومه عليها السّلام واقع شده و تقريباً شش متر از ديوار مسجد بالاسر فاصله دارد كه يك درب از سمت مقبره مرحوم آية الله العظمي بروجردي رحمة الله عليه و درب ديگر محاذي قبر مطهر حضرت معصومه عليها السّلام باز مي شوند كه هم اكنون با تغييرات انجام يافته به نحوي مسجد اعظم و مسجد بالاسر به هم متصل شده اند.



مساحت خود مسجد با زير گنبدي كه در وسط مسجد قرار گرفته، دو هزار و دويست متر است و شبستان شرقي و غربي هر كدام با نهصد متر مساحت، داراي بيش از سي ستون به ارتفاع هفت متر و نيم هستند. و علاوه بر آنها داراي چند ايوان و صحن و حياطي وسيع و فضاهاي ديگر است كه تاكنون مسئولان و خدام آستانه مقدسه خدمات بسياري را با استفاده از اين مكان مقدس به زوار حرم مطهر انجام داده اندو اين مسجد با عظمت در ايام و اوقات عزاداري، اعتكاف، نماز جماعت و حتي تدريس درس هاي باشكوه خارج فقه و اصول و تفسير، مشكل گشاي جويندگان علم و معرفت و كمال بوده است.



تمام مخارج ساخت مسجد اعظم از ناحيه كمك هاي مردمي و شايد هم از وجوهات شرعي تأمين شد و هيچ گونه كمك دولتي در آن وجود ندارد و حتي محمدرضا شاه پهلوي با اصرار پيشنهاد كمك يك ميليون توماني را - كه در آن زمان مبلغ قابل توجهي بود - به آية الله العظمي بروجردي رحمة الله عليه نمود، ولي ايشان قبول نكرد تا مبادا مسجدي كه براي گسترش تشيع ساخته شود، نام دشمن تشيع، يعني طاغوت زمان به نحوي همراه آن شود.(44)



زمزمه هاي روحاني



مراجع عالي قدر قم علاوه بر زيارت و توسل به ساحت قدسي حضرت فاطمه معصومه عليها السّلام، گاه احساسات دروني پاك و ارادت قلبي بي شائبه خود را نسبت به آن حضرت در قالب نظم و شعر بروز داده و به بيان مناقب آن بانوي بزرگوار پرداخته و آن كريمه را با اوصاف و القاب و كمالات معنوي، توصيف، و از مقام والاي ايشان تجليل كرده اند و گاه شاعران مديحه سراي را به خاطر سرودن اشعار در مدح فرزند موسي بن جعفرعليهما السّلام با بيان و قلم تشويق كردند. حضرت آية الله مرعشي نجفي در تقريظ كتاب «لمعات عشق در مدح و منقبت حضرت معصومه عليها السّلام» كه حاوي اشعار حيدر معجزه است، مي نويسد:



«الحمدلله الذي جعلنا من المتمسكين بولاية مولانا اميرالمؤمنين و اولاده الميامين الطاهرين و بعد، توفيق رباني شامل حال اين بال و پر شكسته شده مقداري از اشعار درربار جناب مستطاب آقاي حيدر آقا طهراني متخلص به معجزه دام توفيقه را كه در مديحه و مناقب درّه بيضاء، كريمه اهل البيت، البضعة النبوية، بي بي حضرت فاطمه معصومه عليها السّلام، سروده و تقديم آستان قدسش نموده، ملاحظه نمودم و الحق [كه ] او را يافته [با] نظمي بسيار شيرين، و وليد الفكر نمكين، ناشي است از قريحه (سينه اي آتشين) و مقرون به سوز و گداز و اخلاص. جزاه الله خيراً و حباه بألطافه شفعاً و وتراً. و از ساحت قدس الهي مسئلت مي نمايم كه توفيق معظم له و ناسق مقدمه را كه از علماء كرام و افاضل عالي مقام مي باشند. مستدام فرمايد بمحمد و آله المكرمين آمين آمين و السلام علي من اتبع الهدي».(45)



بسياري از مراجع و بزرگان در مدح و منقبت حضرت معصومه عليها السلام اشعاري سروده اند كه در مجموعه آثار همين كنگره به نام «مشك فشان» منتشر شده است. برخي از بزرگان كه در مدح آن حضرت سروده اي دارند عبارتند از:



- حضرت امام خميني رحمة الله عليه



- مرحوم آية الله العظمي اراكي



- حضرت آية الله وحيدي خراساني



- حضرت آية الله لطف الله صافي گلپايگاني



- حضرت آية الله سيد حسين شمس



حرم مطهر حضرت معصومه عليها السّلام مزار مراجع



بسياري از مراجع عالي قدر قم در بستر تربت پاك حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه عليها السّلام به ويژه مسجد بالاسر آرميده اند و پيكر آنان در آن حريم امن الهي به خاك سپرده شده است. مدفن آن بزرگواران كه همچون ستارگان فروزان حول خورشيد عالم تاب آن حضرت قرار گرفته اند، يادآور دلبستگي و وابستگي معنوي آنان نسبت به آن بانوي بزرگوار و كريمه دو عالم است و اين پيام را مي رساند كه آنان بعد از وفات نيز همانند دوران حيات دنيوي شان محتاج به عنايات كريمانه حضرت معصومه عليها السّلام هستند و همه بايد در سايه كرامات آن حضرت به سعادت برسند. از اين رو، آرزوي ديرينه مراجع همانند ديگر عاشقان دل سوخته اهل بيت عليهم السّلام بوده است كه در حرم اولياي الهي به ويژه حرم امن آن حضرت به خاك سپرده شوند و مشمول رحمت واسعه الهي شوند. در مورد حضرت آية الله العظمي اراكي رحمة الله عليه نوشته اند كه همچون اساتيد بزرگوارش آرزو داشت در جوار مرقد مطهر حضرت معصومه عليها السّلام به خاك سپرده شود و در زمان رژيم طاغوتي پهلوي كه مدتي دفن اموات در حرم ممنوع شد، آية الله العظمي اراكي با شنيدن اين خبر، به شدت نگران شد و همواره مي گفت: خدايا پس قبر ما چه مي شود؟ كه بالاخره خداوند آرزوي او را برآورده ساخت و در جوار كريمه اهل بيت عليها السّلاماو را پذيرفت.(46)



و اما مراجعي كه در حرم مطهر مدفون هستند، عبارت اند از:



حضرت آية الله شيخ عبدالكريم حائري رحمة الله عليه متوفاي 1355 ه .ق مدفون در مسجد بالاسر؛



حضرت آية الله سيد محمدحسين طباطبايي بروجردي رحمة الله عليه متوفاي 1380 ه .ق مدفون در دالان ورودي مسجد اعظم



حضرت آية الله سيد محمدتقي خوانساري رحمة الله عليه متوفاي 1373 ه .ق مدفون در مسجد بالاسر؛



حضرت آية الله سيد صدرالدين صدررحمة الله عليه متوفاي 1373 ه .ق مدفون در مسجد بالاسر؛



حضرت آية الله سيد محمدرضا گلپايگاني رحمة الله عليه در مسجد بالاسر؛



حضرت آية الله شيخ محمدعلي اراكي رحمة الله عليه در مسجد بالاسر؛



حضرت آية الله شيخ ميرزا هاشم آملي رحمة الله عليه در مسجد بالاسر؛



حضرت آية الله حاج شيخ ابوالقاسم قمي متوفاي 1353 ه .ق مدفون در مسجد بالاسر؛



حضرت آية الله ميرزا محمد فيض قمي متوفاي 1370 ه .ق مدفون در ايوان طلا؛



حضرت آية الله حاج سيد احمد خوانساري رحمة الله عليه در مسجد بالاسر؛



حضرت آية الله شيخ مرتضي حائري رحمة الله عليه متوفاي 1364 ه .ق مدفون در مسجد بالاسر.



حضرت آية الله سيد محمد شيرازي



البته صدها نفر از برجستگان ديني و فرهنگي در حرم مطهر دفن شده اند كه زندگينامه جمعي از آنان در مجموعه «ستارگان حرم» چاپ شده است.