امروز قم از لحاظ وسعت و جمعيت در رديف شهرهاي درجه دوم ايران است؛ ولي از پاره اي از جهات از شهرهاي درجه اوّل هم بهتر، و از بعضي جهات ديگر مانند شهرهاي درجه چهارم است. اينك بررسي مختصر و كلّي از هر دو جهت.



1 - آب قم تا چند سال قبل، از كم آب ترين شهرهاي ايران بود و آب مصرفي شهر در تابستان، منحصر بود به كمي آب رودخانه و يك قنات وقفي كه آب آن شور و غيرقابل شُرب بود؛ ليكن به واسطه حفر چند قنات و چند حلقه چاه عميق از محل عطيّه ملوكانه و چند حلقه ديگر از بودجه شهرداري و چند چاه به وسيله افراد و شركت هاي خصوصي، شهر قم تا حدّي از مضيقه كم آبي بيرون آمده و به طور متوسط، هر ده روز، آب به خانه ها مي رسد؛ ولي هنوز هم پاره اي از محلّه هاي دوردست و حتي نزديك، دچار كم آبي هستند و البته در اراضي مزروعي اطراف شهر مثل سابق بي آبي هست. آب مشروب قم از آب انبارهاي بزرگي است كه فقط در مواقع زمستان و يخبندان به آنها آب مي بندند و تا تابستان، كاملاً ته نشين مي شود و خنك باقي مي ماند.



مدّت پانزده سال است كه محلّه ها و كوچه ها را علامت گذاري كرده اند تا لوله كشي كنند و در يكي دو ساله اخير، شروع به ساختمان منابع ذخيره كرده اند و چاه هاي آب شيرين و خوبي هم در اراضي كنار رودخانه زده اند و در مرداد ماه 1342 هم لوله كشي هاي خيابان هاي قم انجام شده و از فروردين 1342 كلنگ لوله كشي قم زده شده است. البته فعلاً ساختمان منابع و لوله كشي ها نيمه تمام است.



2 - برق: شهر قم از دو برق استفاده مي كند: ريسباف و كارخانه برق و صنايع. از اين نظر، شهر قم نيازمند نيست و برق كافي دارد و تقاضاي انشعاب با كمال سهولت انجام مي گيرد.



3 - تلفن: قم تا سال 1340 مغناطيسي و متجاوز از يك هزار شماره مشغول كار بود و البته وضع تلفن شهر، بسيار خراب بود، به طوري كه اگر كسي مي خواست به آن طرف شهر تماس بگيرد، بهتر بود كه پياده اين مسافت را طي مي كرد و شخصاً و حضوراً با طرف تماس مي گرفت، زيرا به اين زودي ها مركز، تماس را برقرار نمي كرد و برفرض مرتّب بودن مركز تلفن، از كجا كه طرف تلفنش قوّه داشت و يا اين كه از كجا كه باد، سيم تلفن طرف را قطع نكرده بود؟ و باز اگر تماس برقرار مي شد، هر كس گوشي تلفن خود را بر مي داشت، مي توانست از گفتگوهاي تلفني باخبر گردد. با مختصر باد و توفاني براي مدّت يكي دو هفته سيم هاي تلفن اتّصالي پيدا مي كرد و شهر قم كه سرِ راه هاي انواع بادها قرار گرفته است، معلوم است كه تلفنش چه معركه اي به پا مي كرد.



از سال 1340 با زحمات زياد، ساختمان جديدي كه براي تلفن خانه در خيابان بهروز ساخته شده بود، مورد استفاده قرار گرفت و تلفن هاي خودكار در شهر به كار افتاد و فعلاً وضع تلفن در شهر قم، بسيار بسيار عالي است و حتّي وضع تلفن اين شهر فعلاً از تهران بسيار بهتر و مرتّب تر است؛ زيرا فعلاً در قم در حدود سه هزار شماره بيشتر مشغول كار نيست و اطّلاعات مركز تلفن، بيشتر شماره ها را از حفظ هستند و به محض گرفتن شماره 08 شماره مورد نياز را به اطّلاع مي رسانند.



4 - وسايل حمل و نقل و مسافرت. در قم براي مسافرت به شهرهاي اطراف، مخصوصاً تهران و يا شهرهاي دورست جنوبي و غربي و ساير شهرستان ها، در تمام ساعات روز، وسيله موجود است. قبل از انقلاب اخير عراق و تغيير حكومت در اين كشور، براي هر روز از قم وسيله براي كاظمين و بغداد موجود بود. بنگاه هاي مسافربري و حمل و نقل و شركت هاي مسافربري با اتوبوس و سواري در قم نسبت به خود شهر زيادتر و مجهّزتر از شهرهاي ديگر مي باشد. با راه آهن نيز مي توان از قم به تهران و كاشان و تمام نواحي جنوبي مسافرت كرد. همين سهولت باعث شده است كه گذشته از ايام نوروز و عاشورا، هزاران مسافر به قم مسافرت كنند و در هر تعطيلي، عده بسياري از شهرهاي اطراف به قم بيايند. ضمناً قم براي تمام ساعات روز و شب براي تهران و خطوط شوسه جنوبي مثل اصفهان و شيراز، اتوبوس دارد.



5 - مهمان خانه و مسافرخانه ها: مهمان خانه ها و مسافرخانه هاي درجه اول و مجهّز در قم، متعدّد است، چون علاوه بر مسافرين فوق العاده اي كه در ايّام تعطيل و غيره به قم مي آيند، در تابستان ها عرب ها و در پاييز، آذربايجاني ها و مازندراني ها، در زمستان، افغان ها و پاكستاني ها و غيره، به طور كلي در خيابان هاي اطراف حرم و صحن مطهّر منزل مي كنند و مغازه هاي اين حدود، شبانه روزي است.



از مهمان خانه هاي درجه اول قم، هتل بهار، هتل بلوار، هتل ارم، مهمان خانه ميهن و مقدم، هتل حرم نما، ميهمان خانه هاي متعدّد و مسافرخانه هاي درجه دوم و سوم را مي توان نام برد كه در مواقع مسافرتي كه زوّار به قم مي آيند، بسياري از خانه ها هم مورد استفاده زائرين قرار مي گيرد.



6 - وسايل حمل و نقل شهري: در قم سه خط اتوبوسراني موجود است و با وجود تاكسي هاي متعدد (100 عدد) و درشكه ها كه از قديم مانده اند، وسيله حمل و نقل شهري به سهولت انجام مي گيرد و براي مسافرت به نقاط نزديك و دهستان ها، وسايل منظم از اين قبيل موجود است و از اين نظر قم بر مركز هم برتري دارد.



7 - بهداشت: بيمارستان هاي متعدّد در قم وجود دارد كه قديم تر از همه بيمارستان فاطمي و بيمارستان سهامي مي باشد. بيمارستان مجهزي به نام نكويي در مشرق قم در چند سال اخير شروع به انجام وظيفه كرده. دو بيمارستان نيمه كاره نيز يكي در اراضي موقوفه خيابان بهروز به وسيله حاج كامكار و ديگري در اراضي وقفي مبارك آباد در بخش 2 وجود دارد كه هنوز ساختمانش تمام نشده است. يكي دو درمانگاه هم از طرف شير و خورشيد سرخ در مشرق شهر، نزديك مسجد جامع عتيق و ديگري در جنوب شهر وجود دارد كه احتياجات اهالي را مرتفع مي سازد؛ ولي چون وضع بهداشت در قم خوب نيست، براي جمعيت و بيماران شهر، اين چند بيمارستان و درمانگاه، كافي نيست و هر روز بيشتر از پيش اين احتياج آشكارتر مي گردد.



محلاّت فعلي در قم



چنان كه ذكر گرديد، قم شهري قديمي است و لذا محله هايي قديمي دارد كه ذكر آن رفت. اخيراً در قم به واسطه وسيع شدن شهر، محله هايي به وجود آمده اند كه مهم ترين آنها عبارت اند از:

1 - محلّه صفاييه و اطراف خيابان صفاييه از چهار راه ارم تا ابتداي پل اصفهان.

2 - محلّه راه آهن و اطراف خيابان ايستگاه.

3 - محلّه جوي شور.

4 - محله ابرقو كه به آن شهر نو مي گويند كه مقصود، نوشهر است.

5 - خيابان ارم و محلّه كوي حرم.

6 - محلّه باجك و اطراف خيابان بهروز.



محله هايي چون خيابان حاجي عسكرخان و عشقعلي و كوچه باغ و خيابان نوربخش و محله رهبر و خاك فرج نيز جزء محل هاي جديد محسوب مي گردد.