1. مدرسه فيضيه



اين مدرسه از بناهاي عهد صفويه است كه در جنب صحن كهنه بنا شده و به طوري كه نوشته اند از بناهاي شاه طهماسب اول است؛ چنان كه بر سر در ايوان جنوبي مدرسه كه به طرف صحن كهنه باز مي شود، كتيبه آن به نام شاه طهماسب صفوي است و عين عبارت آن اين است:



«قد اتفق بناء هذه العمارة الشريفه و العتبة السنية و السدة العلية الفاطمية في زمان دولة سلطان اعاظم السلاطين برهان اكارم خلف الخواقين خليفة الانبياء و المرسلين و الائمة الطاهرين المعصومين، مشيد مباني الشريعة المصطفوية، مؤسس اساس الملة المرتضوية رافع ألوية العدل و الإحسان، السلطان بن السلطان بن السلطان، أبو المظفر شاه طهماسب بهادر خان. أيدالله تعالي بالنصر و التأييد سلطنته و بالخلود و التأييد شوكته لازال الدهر مساعداً له في اقامة عمادالدين و القرآن المبين موافقاً لما يرام من زمانه الشريف في أعلام معالم الشرع المتين بمحمد و آله اجمعين بسعاية نقاوة أكابر السادات و النقباء الأشراف الأمير شرف الدين اسحاق تاج الشرف الموسوي في سنة 934».



و وجه تسميه آن را به فيضيه گويند از اين جهت است كه چندي محدث حكيم و فقيه عليم عالم رباني مولا محسن فيض كاشاني در اين مدرسه سكونت داشته و بعضي هم گفته اند چون در جنب مشهد فيض آثار معصومه عليها السلام است، بدين نام موسوم گشته است.



به هر حال، بناي كنوني، اصلش از خاقان مغفور فتحعلي شاه است كه در سال 1213 و 14هبنا نمود و بناي سابق را خراب و مدرسه را بزرگ و رفيع نموده اند؛ به طوري كه نوشته اند به طول 75 ذرع در پنجاه، مشتمل بر چهل حجره تحتاني، و چهار ايوان رفيع بنيان، و در ايوانها اشعاري كتيبه شده كه ما براي اختصار از ذكر آن خودداري نموديم.



و اين مدرسه در زمان مرحوم آيةالله حايري و آيةالله صدر و بالخصوص آيةالله بروجردي تعميرات اساسي و اضافاتي يافته و مجالس عظيم و جشنهاي بزرگ و سوانح عجيبي به خود ديده است. و اكنون اين مدرسه از بزرگ ترين مراكز و مجامع روحانيت شيعه است و در ظهر و شب در آن اقامه جماعت شده و فعلاً بالغ بر يكصد حجره دارد كه تمامي مشحون از طلاب و محصلين است.



اشعار كتيبه شمالي در سر مدرسه كه از دار الشفاء داخل مي شوند:



اين همايون درگه فرخ پي گردون همال درگه علم است و باب فضل و كرياس كمال

اين مقرنس طاق چبود اين منور شمس چيست آسماني با سكون و آفتابي بي زوال

اين حرم حرمت حريم اين عرش فرسا بارگاه گشت بنياد از مثال پادشاه بي مثال

باد يا رب بخت بيدارش چون حي لا ينام باد يا رب ملك اقبالش چون ملك لا يزال



و نيز اين رباعي:



در روضه معصومه شهنشاه ملك گاه بنياد بنا مدرسه دلكش و دلخواه

تاريخ بنايش چه ز ارباب سخن خواست بنوشت صبا مدرسه فتحعلي شاه



2. مدرسه دار الشفاء



دار الشفاء از بناهاي خاقان فتحعلي شاه است و متصل به مدرسه فيضيه است و آن با مدرسه، يك مرتبه ساخته شده است و بيش از بناي خاقان، مكان دار الشفاء صحن كوچكي بوده كه در هر طرف آن چهار اطاق بيش نبوده، معروف به صحن شاد قلي از بناهاي ميرزا تقي خان اعتماد الدوله معروف به ساروتقي از وزراي شاه عباس دوم كه در سنه 1055 با آب انبارش بنا كرده است.



مرحوم فتحعلي شاه آن را خراب نموده، بناي عمارت فعلي دار الشفاء را نهادند كه در طرف جنب رودخانه آن هيجده حجره است.



مرحوم آيةالله حايري پس از ورود به قم، چون مدرسه فيضيه گنجايش طلاب دينيه را نداشت، آنجا را هم طلبه نشين نمودند. در زمان مرحوم آيةالله صدر، بعضي از بازرگانان تهران حجرات فوقاني آن را بنا و مدتها اين نويسنده در آنجا سكونت داشته و به تحصيل علوم اشتغال داشتم.



در زمان مرحوم آيةالله بروجردي قسمت شرقي آن دو طبقه بنا شده و محل سكونت طلاب گرديد و امروز دوم مدرسه قم مي باشد.



3. مدرسه مهدي قلي خان ديروز و بروجردي امروز



اين مدرسه در قسمت شرقي ميدان آستانه و مقابل مدرسه فيضيه و جنب گذر خان واقع است. باني اوليه آن مهدي قلي خان نامي در دوره صفويه بوده كه در سال 1123هبنا نموده، ولي كم كم رو به ويراني گذارده بود و چندان قابل سكونت نبود و بيش از چهارده حجره نداشت، آن هم مرطوب و خرابه؛ تا اينكه مرحوم آيةالله بروجردي تصميم به تجديد بناي آن گرفت و با طرز جالب تجديد نمود و آن را سه طبقه ساخت و اكنون يكي از بهترين مدارس قم مي باشد.



بر سر در مدرسه نوشته است: «حسب الامر زعيم بزرگ شيعه حضرت آية الله العظمي آقاي حاج آقا حسين بروجردي (مد ظله العالي) در ماه رجب 1378ق مجدداً بنيان گذاري شد و در شوال 1379 پايان يافت».



4. مدرسه حجتيه



بعد از شهريور، بيست [1320ش ] كه طلاب علوم ديني از هر سو، به منظور تحصيل روي به حوزه علميه قم آوردند و مخصوصاً بعد از آنكه مرحوم آيةالله بروجردي در قم رحل اقامت افكند.



چون مدارس موجود گنجايش آن همه محصل را نداشت و احتياج به محل بيشتري بود، بدين لحاظ مرحوم سيدنا الاستاد آيةالله آقاي سيد محمّد حجت قدس سره كه آن روز از زعماي عاليقدر حوزه علميه قم بودند، در سال 1364ق «پارك» كامران ميرزا پس ناصر الدين شاه قاجار، كه از جهت اقامت ايام زيارتي خود در كنار رودخانه قم در دو طبقه ساخته بود، خريده و در روز بيستم جمادي الثانيه سال مزبور - كه مصادف با روز ولادت حضرت زهرا عليها السلام بود، طي جشن با شكوهي كه عموم طبقات در آن شركت داشتند و نگارنده هم افتخار پذيرايي داشتم - افتتاح نمودند و در اختيار طلاب علوم دينيه قرار دادند.



كم كم بر اثر اجتماع روز افزون محصلين علوم ديني، لزوم تهيه مسكن براي نگاهداري آن بيشتر احساس شد. به همين جهت، مرحوم آيةالله حجت در صدد برآمد كه براي آسايش طلاب در حوالي مدرسه كوچك خود، يعني همان پارك كامران ميرزا، يك بناي عالي و مدرسه بزرگي تأسيس كند. پس با همتي بلند، نيت پاك خود را عملي ساخت؛ بدين گونه كه اول دو هزار متر زمين ملكي مجاور پارك قديم و مدرسه مزبور را خريداري نموده و سپس شش هزار متر ديگر، كه متصل به آن و متعلق به آستانه مقدسه حضرت معصومه عليها السلام بود، 99 ساله اجاره نمود و جمعاً هشت هزار متر مربع زمين را براي ساختمان يك مدرسه عالي مهيا ساخت.



آن گاه در روز بيستم جمادي الثانيه سال 1366ق در مثل همان روزي كه مدرسه را افتتاح نمودند، با حضور جمعي از علماء و فضلاء و طلاب علوم ديني، اولين كلنگ آن به دست آن مرحوم به زمين زده شد و سپس شروع به ساختمان آن كردند.



اين مدرسه، كه بعدها به نام باني آن معروف به «مدرسه حجتيه» گرديد، در شش قسمت دو طبقه مجزاي از هم بنا شده و جمعاً داراي 126 حجره روشن و آفتابگير است؛ به طوري كه تمام اطاقهاي آن مخصوصاً طبقات فوقاني به قدر كافي از هواي آزاد و روشنايي برخوردار مي باشد و از هر جهت، رعايت بهداشت و حفظ الصحه طلاب ساكنين آن شده است.



چهار قسمت ساختمان مدرسه مقابل هم، در سمت شمال و جنوب حياط وسيع مدرسه قرار گرفته، دو قسمت شمالي در داخل مدرسه و دو قسمت جنوبي در كنار خياباني كه از فلكه صفائيه منشعب و به رودخانه متصل مي گردد، قرار دارد.



قسمت ديگر در سمت غربي واقع است (كنار خيابان بهار). مقابل آن نيز در سمت مشرق مسجد زيباي مدرسه و صحن كوچك آن كه به هزينه مرحوم حاج احمد اتفاق از تجار آذربايجاني مقيم تهران بنا شده است.



مقبره مرحوم آيةالله حجت نيز در كنار مسجد است. بالاي مقبره و كنار ديگر مسجد اطاقهاي مدرسه قرار دارد و بدين گونه ساختمان عمومي مدرسه، به شكل مربع مستطيل و طرزي دلپذير ساخته شده است، مخصوصاً باغچه هاي پرگل و درختهاي سرسبز آن كه حوض بزرگ مدرسه را در بر گرفته اند، نزهت و رونق خاص به آن مركز علمي ديني بخشيده است.



اشعار بسياري فضلاء و ادباي حوزه علميه در وصف اين مدرسه و باني آن سروده اند كه ما براي نمونه يك قصيده آن را، كه جناب حجةالاسلام آقاي آشيخ عبدالصمد مقدم دانايي تبريزي سروده است، ذكر مي كنيم:



باقي ست تا قيامت آثار حجتيه تابش كند به عالم انوار حجتيه

گلزار اين جهان را پژمرد گي ست آخر پژمرد گي ندارد گلزار حجتيه

عالم شده است غرق درياي بهت و حيرت حيران بمانده يكسر نظار حجتيه

دانشگاهي كه الحق بي مثل و بي نظير است در عقل مي نگنجد اسرار حجتيه

اسم بناست حجت هم بهر حجت حق هم حجت است اسم معمار حجتيه

در بين علم و رحمت مدفون شده است ياران مرحوم آيةالله سالار حجتيه

از علم و از عبادت از هر دو مستفيض است آن كس كه شد حقيقت زوار حجتيه

دلسوز علم بود و هم غمگسار اهلش هم بود تا دم مرگ غمخوار حجتيه

گنجي ز علم در قم اخراج كرد با رنج بنگر ز دل تو در شهوار حجتيه

همچون بنا نبوده ديگر نباشد همچون ديگر نبايد هرگز سردار حجتيه

هر حجره در حقيقت يك روضه بهشت است اهل بهشت باشند ابرار حجتيه

محشور با نبي و اصحاب او يقيناً در روز حشر باشد انصار حجتيه

سال هزار و سيصد هفتاد و دو ز هجرت ترك جهان نمودي سالار حجتيه

نور رخش (مقدم) خاموش شد و ليكن تا حشر زنده باشد آثار حجتيه



5. مدرسه رضويه يا مأموريه



در بازار كهنه قم و خيابان آذر فعلي واقع و منسوب به حضرت رضا عليه السلام است و مي گويند زمان تشريف فرمايي حضرت به خراسان، از قم عبور نموده و مستقبلين هر يك از حضرتش تقاضا مي نمودند در خانه آنان فرود آيد. حضرت مي فرمايد «ناقتي مأمورة؛ شتر من خود مأمور است» و ناقه در اين مكان، كه ظاهراً متعلق به جناب زكريا بن آدم بوده، خوابيد و حضرت در آنجا نزول اجلال فرمود. پس از تشريف بردن حضرت در اين مكان مسجد و مدرسه ساختند و معروف شد به رضويه و مأموريه و از مؤيدات آن حدود هم معروف است به محله شاه خراسان و از كتاب فرحة الغري سيد بن طاووس هم استفاده مي شود كه حضرت از قم عبور فرموده و مرحوم حاج سيد حسن صابوني، در اوايل دولت ناصرالدين شاه آن را تعمير و آب انباري مقابل آن بنياد نهاد و در عصر مرحوم آيةالله بروجردي مدتها بود به صورت مخروبه در آمده و چندان قابل سكونت نبود؛ تا اين كه در سال 1376ق از طرف مرحوم آية الله بروجردي تعمير و مرمت شده و اينك مورد استفاده طلاب حوزه علميه است.



و يكي از طلاب و محصلين ساكن آن، كه سالها در آنجا مي زيست و نگارنده با او في الجمله مراوده اي داشتم، مرحوم آقا سيد علي اكبر اعمي بود كه حقاً مردي با ورع و تقوا، گر چه بصر ظاهري نداشت، ولي بصيرتي تام داشت. عده اي از فضلاي حاضر خاطرات عجيبي از او دارند. آقاي آقا سيد احمد سجادي قمي فرزند مرحوم ثقة الاسلام آقا سيد مرتضي سجادي (معروف به ساعت ساز كه از اخيار و اتقياي قم بود)، يكي از فضلاي حاضر است. اشعار زير را، كه گويا اقتباس از قصيده مرحوم سيد محمدرضا خادم آستانه است، درباره اين مدرسه سروده است:



اين مكان كز شأن و رفعت رتبه اش بالاستي مركز علم و كمال و خانه تقواستي

شد محل فضل و دانش بهر ارباب كمال زان بر مردان دانش بهترين مأواستي

در شرافت اين مكان را بس همين معني كه آن جاي اجلال نزول زاده موسي استي

شبل پاك موسي جعفر امام هشتمين ضامن عصيان رضا گو شافع فرداستي

گشت تأسيس اين بنا از مقدم پاكش به قم زين سبب هم نسبتش بر آن شه والاستي

كرد اين بنيان مرمت آيت عظماي حق آنكه اندر عصر خود از هر جهت يكتاستي

آيةالله بروجردي همان مرد بزرگ كز علو همتش صدها اثر برجاستي

گفت (سجادي) هزار و سيصد و هفتاد و شش بعد هجرت اين مرمت ز آيت كبراستي



6 . مدرسه جاني خان



اين مدرسه، واقع در پايين شهر قم مقابل مسجد جامع عتيق است. باني آن جاني خان يا جهانگيرخاني در عهد صفويه بوده و بعد در زمان سلطنت مرحوم ناصرالدين شاه حاجي ميرزا نصرالله مستوفي گرگاني تعميراتي در آن نموده و موقوفاتي بر آن قرار داده است و چون روي به ويراني مي رفت، در سال 1373ق از طرف مرحوم آيةالله بروجردي تجديد بنا شد و به صورت آبرومندي درآمد. و اشعار زير را جناب دانشمند بزرگوار آقاي حاج شيخ عبدالحسين وكيلي قمي - كه از علماي قم و حوزه علميه هستند و ترجمه و اشعار عربي نغز معروف به «لست تدري انا ادري» ايشان خواهد آمد - در تاريخ تجديد بناي آن سروده است:



خوش دل آن كس كه اندر اين عالم بهر حق زد به استوار قدم

يك نفر از رجال پاك روان بود در عصر خود وليّ نعم

شهرتش در جهان جهانگيرخان زد بر اين عرصه و بنا پرچم

از پس چند ناصرالدين شاه كرد اين عرصه را ز نو محكم

خود بروجردي آيت عظما نسل پاك حسن امام امم

شد مهيا براي عمرانش چون كه شد عرصه با عدم همدم

بسته شد زين فقيد كشور دين دست عدوان و ظلم و جور و ستم

باز شد دست معدلت در قم بسط شد بر بساط عرب و عجم

زهد و تقوا و علم و حلم و ادب سر به سر اندر او بود مدغم

حق بر او سايه افكند بر ما سايه او مدام در هر دم

از قدر امر شد به كلك قضا كه بزن بر فراز لوح رقم

كز تو همت ز آيت عظما فضل و جود و عطا و لطف و كرم

بر كمر بست دامن همت چون در اين امر گشت پيشقدم

پس به حمد خداي بي همتا شد اساسش اساس مستحكم

يكي آمد برون از اتنجا گفت اندر اينجاست اتقياي امم



(1373)



7. مدرسه مهديه



اين مدرسه در خيابان بهروز قم واقع است. مدرسه با روح و زيبايي است مربع شكل و دو طبقه كه در چهار طرف آن حجرات فوقاني و تحتاني دارد كه از طرف حضرت آيةالله آقاي نجفي مرعشي (مد ظله) بنا شده و مسكن بالغ بر يكصد نفر از طلاب و محصلين مي باشد.



8 . مدرسه مؤمنيه آيةالله العظمي مرعشي نجفي



اين مدرسه از مدارس قديمه شهر قم و بنايش بسيار متين و محكم بوده كه در سال 1113ق از ناحيه امير محمّد مؤمن خان شاملو از امراي بزرگ شاه سلطان حسين صفوي ساخته شده؛ ولي محمود افغان، در هنگام حمله به ايران و تصرف قم، اين مدرسه را مركز آذوقه و عليق خويش گردانيده. از آن روز به مدرسه تحويلخانه معروف گرديد؛ چه مركز تحويل علوفه دواب افغانيها بوده. از آن روز، اين مدرسه رو به خرابي نهاد و چنان كه مرحوم ناصرالشريعه در تاريخ قم چاپ دوم در صفحه 163 نوشته است، باني مدرسه شخصي به نام محمّد مؤمن از طايفه شاملو بوده كه در عهد شاه سلطان حسين صفوي بنياد نموده است؛ ولي از ظاهر اشعاري كه در كتيبه مدرسه وجود داشت، چنين برمي آيد كه بناي مدرسه به دستور شاه انجام پذيرفته و محمّد مؤمن مزبور مباشر ساختمان بوده است و نيز داراي كتابخانه مهم و قابل توجه بوده كه به نقل تاريخ مزبور و شايد با اخذ از تاريخ فيض به مرور ايام يا در وقايع مختلفه از بين رفته است.



اشعار سردرب مدرسه مؤمنيه كه اكنون از بين رفته است:



در زمان شه ستاره شيم آسمان طبل و آفتاب علم

الذي صاح حكم نافذه عن سواد القلوب قم يا غم

خسرو عهد داور دوران شاه گيتي و قبله عالم



در اينجا دو بيت بوده كه متضمن اسم شاه سلطان حسين بوده و به وسيله سربازان افغاني حك شده است:



ساخت اين مدرسه سپهر اساس كه از آن شد بناي دين محكم

ساخت بر شيعيان آل علي ................................................

يافت اتمام اين خجسته بنا كه بود كعبه سان مطاف امم

بنده بندگان درگاهش مؤمن شاملو امير عجم

زد رقم آن هم از پي تاريخ بهترين مدارس عالم



مساحت اين مدرسه، از حيث عرض و طول سه هزار متر است. مي خواستند ديگران اين مدرسه را متصرف شده و مركز فسادش گردانند كه حضرت آيةالله العظمي مرعشي نجفي در روز سيزدهم رجب المرجب روز ولادت مولاي متقيان حضرت علي عليه السلام آنجا را به تصرف آورده و كلنگ ساختمان آن را زده و در روز نيمه شعبان 1347 خاتمه پيدا كرده و افتتاح گرديد. اين مدرسه دو طبقه به شرح زير است:



1. طبقه تحتاني داراي چهل حجره و انباري براي اثاث محصلين و يك مدرس براي تدريس؛



2. طبقه دوم فوقاني داراي سي و دو حجره و كتابخانه اي به قدر كفايت محصلين و سالني براي مطالعه؛



3. فضاي مدرسه باز داراي حوض و چهار باغچه مشجر به شكل مسدس است؛



4. حجرات مدرسه از حيث عرض و طول با صندوقخانه آن، هر كدام پنج متر طول و سه متر و نيم عرض كه به نحو احسن ساخته شده و هر حجره داراي فرش و پرده و چوب رختي و بخاري فردي و چراغ و مهتابي مي باشد؛



5. مدرسه مذكور داراي رخت شويخانه، كاشيكاري بسيار زيبا، داراي چهل شير آب گرم و سرد، و بيست عدد حوض كوچك براي شستن لباس به انضمام آب گرمكن فوري؛



6. داراي ده عدد توالت بسيار عالي كاشيكاري، هر يك داراي شير آب و چراغ برق، نظيف و در فضاي آن حوض غير مسقف براي شستن بدن و ظروف و امثال آن موجود است؛



7. آشپزخانه بسيار عالي و شير و حوض و چراغ برق و اثاث لازم طبخ بانواعها و مدرسه داراي دو درب شرقي و غربي مي باشد.



اين مدرسه در سال 1378ق با شكوه و جلالي با شركت هزاران نفر از علماء و دانشمندان و طبقات مختلف افتتاح گرديده و مورد استفاده محصلين و طلاب حوزه قرار گرفت و يكي از مدارس منظم حوزه علميه است.



9. مدرسه حاجي



در محله گذر قاضي. از بناهاي ميرزا آقاخان صدر اعظم نوري است كه زمان صدارتش در سلطنت ناصرالدين شاه به سال 1273 براي مرحوم حجة الاسلام حاج ملا محمد صادق مجتهد قمي با مسجدي ساخته است و اين مدرسه دو طبقه است و در ايوان مدرسه اشعاري از مرحوم حاج رشيد خان بيگدلي است كه مصرع آخر آن ماده تاريخ است: صدر امجد را مبارك باش اي نيكي بنا (1273)



10. مدرسه ستيّه



واقع در ميدان مير، در جنب مدرسه حاجي مذكور. اين مدرسه كه به امر و همت حضرت آية الله حاج سيد رضا گلپايگاني (مد ظله) تكميل گرديده است، در قسمت جنوبي آن حجره اي است كه در آن محراب حضرت فاطمه معصومه عليها السلام است و مي گويند هنگامي كه در قم نزول اجلال فرمود، در اين مكان عبادت مي نمودند و از اين جهت، اين محل و مدرسه را ستيه گفته اند و عوام آن را تنور حضرت معصومه مي خوانند و آن وجهي ندارد.



11. مدرسه حاج سيد صادق



اين مدرسه در محله سلطان محمد شريف در مقابل منزل مرحوم آيةالله حاج سيد صادق مجتهد و جنب مسجد آن مرحوم واقع است كه بعضي از مؤمنين و ارادتمندان آن جناب براي معظم له بنا كرده اند و آن ناقص بود؛ تا اينكه اخيراً به اهتمام فرزند زاده و هم نام آن مرحوم، حضرت آية الله حاج سيد صادق روحاني (سلمه الله) بناي آن تكميل و در آن عده اي از طلاب علوم و محصلين ساكن و اشتغال دارند.



12. مدرسه حقّاني



اين مدرسه كه در جنب قبرستان حايري (حاج شيخ) و مقبره ابوحسين واقع است، موسوم به مدرسه منتظريه (و معروف به حقاني) از سال 1384ق برابر 1343ش تأسيس شده، ساختمان آن توسط دو نفر از نيكوكاران به نام آقاي حاج علي حقاني و آقاي حاج حسن بنا شده است.



مخارج اجراي برنامه تحصيلي آن از همان ابتداء با كمك حضرت آية الله العظمي ميلاني (دامت بركاته) بوده و بعدها نيز آقايان مراجع ديگر هم مساعدت نموده اند.



اين مدرسه حدود 150 نفر تا دويست نفر ظرفيت محصلين را دارد. برنامه مدرسه مزبور، مركب از درسهاي قديم حوزه و درسهاي جديد مورد نياز يك فرد روحاني است كه با همكاري حدود بيست نفر از اساتيد و فضلاي حوزه و چند نفر دبير متدين شهرستان قم اجراء مي گردد.



برنامه مدرسه منتظريه، منحصر به محصلين ابتدايي نيست؛ بلكه برنامه با عنايات خاصه حضرت بقية الله (ارواحنا له الفداء) به نحوي تدوين شده كه افرادي كه در اين مدرسه فارغ التحصيل مي شوند، واجد مقام شامخ اجتهاد و تحقيق در رشته هاي مختلفه علوم اسلامي مي باشند. لذا محصلين، كه در تمام اين دوره نه ساله شروع به كار كرده و توانسته اند از عهده امتحانات مقرره برآيند و از جهت اخلاقي نيز مورد رضايت اولياي مدرسه بوده اند، كماكان در برنامه مدرسه شركت دارند و در نتيجه مراتب معلومات مختلفه اي از ابتدايي ترين مرحله تحصيلي، تا مرحله نهايي (درس خارج اصول و فقه) در مدرسه تدريس و در حال پيشرفت است و مجموع برنامه تحصيلي مدرسه را گروههاي متعددي تشكيل مي دهند كه به شرح زير عبارت اند:



1. گروه اخلاق و انضباط؛ 2. گروه فقه و اصول؛ 3. گروه قرآن كريم (تفسير، تجويد، حفظ قرآن، مفردات قرآن)؛ 4. گروه ادبيات عرب (صرف و نحو، معاني، بيان، لغت)؛ 5. گروه ادبيات فارسي و املاء و انشاء، قرائت، خط؛ 6. گروه زبان (انگليسي، عربي)؛ 7. گروه رياضي (حساب، هندسه، جبر، هيئت)؛ 8. گروه منطق و فلسفه و كلام؛ 9. گروه علوم طبيعي (فيزيك و شيمي و طبيعي)؛ 10. گروه حديث شناسي (تاريخ حديث، درايه، رجال)؛ 11. گروه دين شناسي و تاريخ اديان، ملل و نحل)؛ 12. گروه علوم انساني (روانشناسي، جامعه شناسي، اقتصاد اسلامي تاريخ و جغرافياي اسلامي).



13. مدرسه آية الله نجفي



اين مدرسه در خيابان ارم، مقابل كتابخانه معظم له واقع و سه طبقه بسيار با روح و جالب مي باشد. مساحت آن بالغ بر پانصد متر مربع، داراي 37 حجره و يك مدرس و رخت شويخانه و وضوخانه مي باشد. دروس سطوح عالي فقه و اصول در آن تدريس مي شود. در روز عيد سعيد غدير سال 1386ق با شركت هزاران نفر از مراجع بزرگ و شخص آيةالله العظمي نجفي مرعشي و علماء و مدرسين و محصلين و طبقات ديگر مردم افتتاح گرديد و شعراي قم و تهران اشعاري راجع به عيد سعيد غدير و مناقب حضرت علي عليه السلام و خدمات آيةالله سروده و من جمله آقاي علي اكبر خوشدل، شاعر تهراني، قصيده اي بدين مناسبت انشاد نموده كه آن را در اينجا نگاشتيم:



گويي گشوده است به گردون چنار دست خواند خداي را به دعا با هزار دست

هر سبزه اي ز خاك برآيد به عشق تو است چون ما زند به دامن پروردگار دست

سرو كشيده قامت و تاك خميده پشت گويند با زبان دل از ما مدار دست

همت بلنددار كه خورشيد فيض بخش اول كشد به فرق و رخ كوهسار دست

رو دستگير مردم از پا فتاده باش كم از عصا مباش و بيفكن به كار دست

گاه خطر كني سپر ديده دست راست از جان بكش به راه حق اي حق شعار دست

(خوشدل) اگر سعادت دارينت آرزوست زن بر ولاي خسر و گردون مدار دست

يعني علي كه بعد پيمبر نداده است كس را چو وي چنين شرف و افتخار دست

شاهي كه گر به صورت و معني نظر كني از مصطفاست بازو از كردگار دست

در كعبه شد پديد و به محراب شد شهيد يك دم نكرد قطع ز دامان يار دست

مي داشت گاه از پي سجده به خاك سر گاهي به سوي خالق ليل و نهار دست

چونان كه هيچ گاه نكردي و برنداشت پا از ركاب خالي و از ذوالفقار دست

تا بود سر به پيكر گردنكشان عصر يك لحظه برنداشتي از كارزار دست

خصم ستمگران و ستمديده را پناه بودي و بود بر سر ايتام زار دست

بين كظم غيظ را كه چو آب دهان فكند خصمش به رخ كشيدي از آن نابكار دست

چون با يهوديش به تفاوت نظر نمود بر سينه شريح زد آن حق گذار دست

كشتي چراغ را به بر طلحه و زبير كز خون مسلمين نكنم من نگار دست

در پاسخ عقيل در آتش نهاد ميل نزديك بد كه سوزدش از آه شرار دست

آري كه پيشواي امين بايد اين چنين پا استوار دارد و در اختيار دست

بر شاهكار خلقت و محبوب كاينات ندهد زمانه را دگر اين شاهكار دست

«يوم الغدير» ز امر خداي قدير شد سويش دراز از همه سو بي شمار دست

يعني نمي نهد به طريق صواب پا هر كه كشد ز دامن آن شهريار دست

تبريك عيد نصب علي را كنيم عرض بر نايبش كه باشد از آن تاجدار دست

آري كه آيةالله عظماي مرعشي باشد ز جد خود شه گردون وقار دست

يكتا زعيم و مرجع تقليد شيعيان كو را گشود از كرم بي شمار دست

امروز چشم عالم اسلام سوي اوست يا رب بگير زين گل عاري ز خار دست

خوشدل چو اوست نايب و فرزند مرتضي دستش ببوس و ياب بدين افتخار دست



14. مدارس آية الله گلپايگاني



بعد از فوت مرحوم آيةالله العظمي بروجردي كه سرپرستي و زعامت حوزه علميه عهده سه زعيم عاليقدر: آقاي گلپايگاني و آقاي نجفي و آقاي شريعتمداري قرار گرفت و جمعيت طلاب و محصلين رو به افزايش و فزوني گذارد و مدارس مذكوره ديگر گنجايش پذيرفتن نداشت، آيةالله العظمي گلپايگاني براي طلاب مبتدي مدارسي در نقاط مختلف شهرستان قم: خيابان تهران و خيابان چهارمندان و خيابان صفاييه تهيه نموده و با برنامه مخصوصي تربيت طلاب ومحصلين ابتدايي را مي نمايند. و در اين مدارس، گذشته از دروس قديمه عربي صرف و نحو و منطق و غيره، دروس جديد ادبيات فارسي و علوم روز هم به انضمام دروس اخلاق و عقايد و تفسير تدريس مي شود و افرادي كه در اين مدارس دوره كامل را مي بينند، افرادي خواهند بود كه به علم جديد و علم روز آشنايي دارند و هم به علوم قديمه ديني آگاهي دارند.



15. مدرسه آيةالله وحيدي



اين مدرسه در ميدان كورش كبير قم، در اول خيابان ايستگاه راه آهن واقع و جديد البنيان و سه طبقه داراي 25 حجره و يك مسجد و يك كتابخانه و قرائتخانه و رخت شوي خانه براي طلاب مدرسه است.



اين مدرسه در روز پنجم ذي حجة الحرام سال 1392هبا شركت هزاران نفر از علماء و محصلين و مردم ديگر و حضور آيةالله حاج سيد محمّد وحيدي، باني و مؤسس مدرسه مزبور، افتتاح گرديد و بعضي از فضلاء اشعاري به اين مناسبت سروده و تقديم محضر داشته اند.



16. مدرسه آيةالله آملي



اين مدرسه در كوچه آقازاده و جنب دار التبليغ اسلامي مقابل منزل شخصي آيةالله آقاي حاج ميرزا هاشم آملي واقع، داراي چندين حجره تحتاني و فوقاني مي باشد و عده اي از محصلين گيلان و مازندران، كه واجد شرايط انضباط و اخلاق حميده هستند، در آن ساكن و اشتغال دارند.(1)