نكته قابل ذكر اين است كه در تاريخ قم مخصوصا تاريخ مذهبي، اغلب نام كاشان با نام قم همراه است، پاره اي از نويسندگان قديم هم به اين امر توجه داشته اند، از جمله"ياقوت حموي" در ضمن كلمه قم، گويد كه قم شهري است كه با كاشان ذكر مي شود.(578)



قم و كاشان هر دو دارالمؤمنين مي باشند، مردم قم و كاشان همه شيعه اماميه هستند، سپاه قم و كاشان با هم به قاديسه رفتند، مردم قم و كاشان از"مطرف" در خروج بر"حجاج يوسف" طرفداري كردند، تهمت باطني بودن به مردم قم و كاشان هر دو زده شده است.



خسروا هست جاي باطنيان قم و كاشان و آبه و تفرش



اگر قرار لعنت به رافضيان بوده، رافضيان قم و كاشان با هم لعنت مي شدند اگر قتل عامي و تخريبي در كار بود از هر دو شهر مي شد، هر دو خوب بودند يا هر دو خوب نبودند و آنها كه نمي خواستند اهل قم باشند، اهل كاشان نيز نمي خواستند باشند:



شكر ايزد كه ما مسلمانيم نه زقميم و نه زكاشانيم



و كمتر دو شهري در جهان يافته مي شود كه اينطور نامشان با هم برده شود، قم و كاشان هر دو از ابتداء دو شهر مشخص شيعه بوده اند، احساسات و ا خلاق و تمايلات مردم قم و كاشان خيلي به هم نزديك است و به همين علت هيچ سابقه ندارد كه ميان اين دو شهر، از جهتي، اختلافي رخ داده باشد، قم و كاشان همسايه نزديكند كه امروز يك راه اسفالته درجه اول مستقيم و بدون پيچ و خم و فراز و نشيب، به طول صد كيلومتر و نيز راه آهن اين دو شهر را به يكديگر مربوط مي سازد هزاران كاشي در قم سكونت دارند كه در اين شهر منشأ آثار فراواني بوده اند كه در بخش تاريخ اجتماعي از آن سخن خواهد رفت.



بخش مربوط به تاريخ مذهبي قم، در اينجا به پايان مي رسد.



بخش دوم، تاريخ جتماعي قم خواهد بود كه مشتمل است بر اوضاع مربوط به مردم قم از لحاظ نژاد، جمعيت، خاندانها، زبان، لغات و اصطلاحات و ضرب المثلها و كنايات مخصوص قم ـ وضع فرهنگي مشاغل و حرفه ها و صنايع ـ اخلاق و صفات ـ و اموري از اين قبيل، ضمنا در اين بخش يك بررسي كلي از اوضاع تاريخ و وضع شهري در قم طول يكهزار و سيصد سال، خواهد شد.



ومِن اللهِ التوفِيق و علَيهِ الِتكَلان