از آغاز قرون وسطي؛ نمايشهاي مذهبي در اروپا معمول بوده و اكنون نيز تا حدي، معمول است بعضي از اين نمايشها با مجالس تعزيه اي كه در ايران تا تهيه شده قابل تطبيق است، از قبيلِ تعزيه قرباني اسماعيل، با اين تفاوت كه مسيحيان به جاي اسماعيل اسحاق را قرار مي دهند، همچنين تعزيه يوسف كه گفته شد بر چند قسمت است.



از نمايشهاي مذهبي كه هم اكنون در اروپا اجرا مي شود حوادث دلخراش زندگي"حضرت مسيح" است كه هر چند سال يكبار در اوبِرامِركو(470) كه دهكدةِ كوچكي است در جنوب آلمان در نزديكي مونيخ در منطقةِ باواريا، با خلوص نيت و صفا و صداقت، به معرض نمايش مي گذارند، كمال و عظمت و زيبائي اين نمايشها به حدي است كه مردم از اطراف و اكناف عالم به تماشاي آن مي روند، هنر پيشگان اين نمايش، هيچكدام حرفه اي نيستند و از موقع تولد، بنابر ساختمان چهره و شكل صورت و اندام، براي اجراي نقشي نامزد مي شوند و هيئت و قيافه خود را در تمام عمر و در موقع كار روزانه همچنان حفظ مي كنند.(471)



در اينجا توجه به اين نكته لازم است كه: آنچه معروف است كه تعزيه خواني در ايران از زمان كريمخان زند معمول شد و علت آن تذكري بود كه پاره اي از سفيران كشورهاي اروپايي دربارةِ اجراي نمايشهاي مذهبي در اروپا به او دادند، صحيح به نظر نمي رسد، زيرا به طور مسلم از قديم د رايران نمايش معمول بوده كه اكنون جاي ذكر مدارك و موارد آن نيست، به علاوه گفته شد كه در قرن چهارم هجري وقايع را نشان مي داده ا ند.



ديگر آنكه در زمان صفويه همانطور كه شرح خواهيم داد، نوعي تعزيه سيار در ايران بوده است. سه ديگر اينكه همانطور كه يادآوري شد، امروز متجاوز از دويست مجلس تعزيه در دست است كه بيشتر آنها با واقعه كربلا ارتباطي ندارد(گرچه نوعي مناسبت بين آنها و واقعه كربلا برقرار مي كنند) و مي توان گفت كه بسياري از اين مجالس داراي ريشه اي قديمي و عميق است و اين مسأله اي است كه تتبع بيشتري لازم دارد.