چند تن از جهانگردان اروپايي كه در زمان صفويه به ايران آمده اند وضع سرگواري 21 رمضان و عاشورا و آثاري از تعزيه كه در دسته جات مرسوم بوده در سفرنامه هاي خود وصف كرده اند كه بعدا شمه اي از آن ذكر خواهد شد.



در دوره قاجاريه نيز وصف تعزيه خواني در آثار عده اي از اروپائياني كه به ايران مسافرت كرده بوده اند، از جمله در سفرنامه دوويل(466) و هانري رِنه دالماني(467) و يك سال در ميان ايرانيان اِدوارد بِرون ديده مي شود در كتاب اخير چنين آمده كه تعزيه هاي ايراني، از طرف اروپائيا، مخصوصا سرلوِيس پلي، ترجمه شده و نيز كنت دو گوِبينو در كتاب خود موسوم به مذاهب و فلسفه ها در آسياي مركزي، تعزيه عروسي قاسم را ترجه كرده است(468) از اين گذشته مجموعه هايي از نسخه هاي تعزيه ايراني، در نزد پاره اي از محققان اروپايي موجود است و شصت و يك مجلس تعزيه از زبان فارس به زبانهاي اروپايي ترجه شده كه از اين شصت و يك مجلس، تعزيةِ قرباني كردن"اسماعيل"، داستانش با نمايشهاي مذهبي اروپا، بيش از همه قابل تطبيق است. همچنين در كتاب دِرام در ايران چاپ برلن در سال1929، عكس پانزده تعزيه، به چاپ رسيده است.(469)