به ياد شهيدان كربلا سخن گفتن و شعر سرودن و نوحه و مرثيه خواندن از زمان ائمه اطهار(ع) معمول بوده است، و در قرن چهارم گويا كساني وجود داشته اند كه كارشان نوحه گري بر حسين(ع) بوده است(453)جلوتر نمونه اي از سوگواري عاشورا در قرن ششم حتي در شهرهاي سني نشين و به وسيله علماي تسنن ذكر شد.



به طور كلي از زمان وقوع فاجعه كربلا تا امروز، ياد اين مصيبت در ايام عاشورا همواره به طرق مختلف تازه مي شده است، ولي اينكه از چه زماني به ذكر كنندگان واقعه كربلا روضه خوان گفتند؟ ظاهرا ترديدي نباشد كه اين امر مربوط به قرن نهم هجري و زمان تأليف كتاب روضه الشهداء است.



تا آن زمان گويا كتاب مقتلي(454)به زبان فارسي وجود نداشته است و مولي"حسين كاشفي" نويسنده روضةالشهدا و كتابهاي ديگر، نخستين مقتل نويس به زبان فارسي است، كتاب مزبور كه به چاپ هم رسيده، داراي نثري روان و ساده و پرسوز و گداز است و از اين روي از زمان تأليف مورد توجه شيعه قرار گرفت، آنان در روز هاي عاشورا گردهم برمي آمدند و يك نفر خوش آهنگ از روي كتاب روضةالشهدا مي خواند و ديگران گوش فرا مي داشتند و مي گريستند.



به كساني كه در مجالس عاشورا به ترتيب مزبوركتاب روضةالشهداء مي خواندند، روضه خوان(يعني روضةالشهداء خوان) مي گفتند.



در دوره صفويه كه سوگواري در عاشورا عموميت پيدا كرد و كتابهاي متعدد در واقعه كربلا تأليف يافت، باز هم اصطلاح روضه خوان باقي ماند كه هنوز هم همين نام معمول است در صورتي كه امروز كتاب روضةالشهداء كمتر مورد استفاده روضه خوانان قرار مي گيرد؛ مأخذ ايشان كتب معتبر اخبار و تواريخ يا جنگها و مجموعه هائي است كه خود يا افراد مطلع مدون كرده اند.



اما درباره روضه خواني در قم؛ بايد گفته شود كه در اين زمان؛ بيش از هر زمان ديگر روضه خواني در قم معمول است، در تمام ايام سال مجالس روضه به طور دهگي(ده روزي يا ده شب متوالي) يا هفتگي يا اول هر ماه و يا ترتيبات ديگر، تشكيل مي گردد.



امروز مجالس روضه، منحصر به ذكر واقعه كربلا نيست، بلكه تمام مصائبي كه به اهل بيت پيغمبر(ص) و ائمه اطهار(ع) وارد آمده، در مجالس روضه خوانده مي شود و در آخر گريزي هم به كربلا مي زنند، به همين مناسبت چند سالي است كه در قم مجالس روضه اي معمول شده است به نام روضه دوازده امام كه كامل آن چند ساعت طول مي كشد.



سابقا در قم رسم بود كه كودكاني كه قرار بود بعدا روضه خوان شوند جلو منبر پدرشان يا منبر كسي ديگر، با آهنگ مخصوص، نوحه بخوانند به اين كودكان، پامنبري يا پيش خوان مي گفتند.



رسم ديگر اين بود كه اگر در مجلسي چند روضه خوان مي بايستي بخوانند، هر روضه اي را كه روضه خوان اول مي خواند ديگران هم بايد همان روضه را بخوانند(اين رسم تقريبا هنوز هم برقرار است).



در مجالس دهگي، به خصوص دهه عاشورا رسم است كه مجلس را سايه پوش كنند و در اطراق مجلس كتيبه هائي را كه ابياتي از دوازده بند معروف محتشم كاشي بر آنها نقش شده آويزان كنند، در تكايا و خانه هايي كه هر سال مجلس روضه به پا مي شود، چادرهايي كه مخصوص مجلس سوگواري تهيه شده، به پا مي دارند، اين چادرها كه گاهي بسيار بزرگ و بر روي ديركهاي متعدد و بلند قرار مي گيرد، با تصوير شير و خورشيد و گل و بوته آراسته شده و دور تا دور و اطراف آنها، ابياتي از اشعار محتشم نقش بسته است.