راههايي كه در آن روزگار از اطراف به قم منتهي مي شد؛ همچنين راههايي كه از قم به شهرهاي مجاور قم مي رسيد، در كتب مسالك و ممالك ذكر شده، اما آن طور كه معلوم مي شود، قم مانند امروز سرراه نبوده است كه مثلا هر كس از خراسان يا از ري مي خواست به فارس و خوزستان و كرمان و عراق، برود ناگزير باشد از قم عبور كند. كسي به قم مي آمد كه يا مقصدش قم بود يا به مناسبت وعلتي ترجيح مي داد از اين شهر عبور نمايد.



از ري به اصفهان راهي بود كه گويا از حاشيه كوير مي گذشت و كاشان و قم در كنار اين راه قرار نداشت.



از جمله قرائن اين امر داستان خروج مطَرف بن مغَيره بن شعبه است بر حجاج بن يوسف در سال 77 هجري كه قبلا گفته شد مطَرف، قم را پايگاه خود قرار داد، حجاج به عدي بن وِتاد فرمانرواي ري نوشت كه با سه چهارم از سپاهي كه در اخيتار دارد به جي(اصفهان) برود و از آنجا با سپاه براء بن قبيصه، رهسپار جنگ يا مطَرف(در قم) بشود(133).



مسلم است كه عدي هنگام رفتن از ري به اصفهان از قم عبور نكرد و نمي توانست عبور كند، زيرا قم و كاشان و اين حدود در اختيار مطَرف قرار داشت.



راهي كه عدي از آن عبور كرد به احتمالي تا زمان صفويه هم باقي بوده است و باز بنابر احتمالي، شاه عباس اول در سفر پياده خود به مشهد از همين راه رفته و از كاشان و قم نگذشته است و مورخان دوره صفويه، از جمله اسكندربيك منشي در عالم آراي عباسي، عبور وي را از قم، متعرض نشده اند.



عبور شاه عباس از طبس و ترشيز(كاشمر فعلي) تقريبا مسلم است، اما آيا از راه يزد بوده كه با خرابي و دشواري آن راه بعيد به نظر مي رسد، يا از راه معمولي كه از سمنان و دامغان مي گذشته، بوده است؟(به تازگي سندي جغرافيايي به دست آمده كه شهرها و نواحي مسير شاه عباس را در سفر مشهد(ظاهرا همين سفر پياده) معين كرده است؛ به موجب اين سند، وي از قم نيز گذشته است).



سند مزبور، نقاط بين راه شاه عباس را در سفرمشهد چنين نوشته است:



كاشان ـ قم ـ ساوه ـ‌ قزوين ـ خار(خوار از توابع ري) سمنان ـ ييلاق ـ دامغان ـ سبزوار ـ مزينان ملك جام كَريلو ـ طبس ـ خراسان(مشهد).(134)



از اين گذشته در نقشه و صورتي كه ابن حوقل از ناحيه جبال رسم كرده، كاملا مشخص است كه قم و كاشان در سر راه معمولي ري به اصفهان نبوده است(135)اين رسته وابن خردادبه نيز در شرح منازل ميان راه بغداد به ري، نامي از قم نبرده اند(136).