آيا شهر قم عنوة(107) يا از راه صلح به تصرف مسلمانان درآمد؟ ميان نويسندگان اختلاف است.



و آيا مقارن فتح قم، در اين شهر چه روي داده است بطور دقيق نمي دانيم! ولي طبق معمول سپاه اسلام يك نفر از خود يا از ايرانيان مسلمان شده، به عنوان امير و ديگري را به عنوان عامل(متصدي امور خَراج و جِزيه) تعيين كردند تا به رتق و فتق امور شهر بپردازند(108)و به احتمال قريب به يقين، جمعي از مردم قم، اسلام را پذيرفته و جمعي ديگر جزيه به عهده گرفته اند(109)و شهر قم از اين پس در شمار شهرهاي اسلام قرار گرفته است.



دليل احتمال مزبور اين است كه در سال94 هجري، هنگام آمدن عرب هاي اشعري به قم، آن شهر از ثغور ديلم بوده است و مي دانيم كه ثَغر در اصطلاح اسلامي به شهري يا ناحيه اي مسلمان نشين اطلاق مي شد كه در مرزها و حدود كفار قرار داشت.



توضيح مطلب اين است كه بعد از آمدن اَحوص بن سعد اَشعري در سال 94 هجري به قم، برادرش عبدالله نيز به قم ‌آمد تا از آنجا به قزوين رود و حِسبة الي الله با لكفارِ ديلم جنگ كند.



در آن روزگار بسياري از مسلمانان نذر مي كردند و براي ادي نذر يا به قصد قربت به يكي از ثغور مي رفتند و آماده مي نشستند، تا هرگاه كفار به مرزهاي اسلامي تجاوز كنند جلوشان را بگيرند و با آنان به جنگ پردازند، اين عمل را رِباط و مرابطَه مي گفتند زيرا افراد مزبور اسبهاي خود را در مرز مرابِيِين مي ناميدند(مقصود از بستن اسب آماده نشستن است) اَحوص علاقه داشت عبدالله در قم بماند و به او گفت همين جا بمان كه اين شهر نيز ثَغري است از ثغور.(110)