در زمان توليت آيةالله مسعودي خميني از سال 1371 ه . ش . تاكنون تحولي جامع در آستان قدس فاطمي رخ داده است. اين تحول عظيم بعد از حكم مقام معظم رهبري، حضرت آيةالله خامنه اي - دامت بركاته - مبني بر انتصاب آيةالله مسعودي به توليت آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه عليهاالسلام با مديريت و تلاش ايشان و همچنين زحمات شبانه روزي مديران آستانه مقدسه به خصوص آقاي فقيه ميرزايي معاونت محترم و كاركنان صديق اين آستانه مباركه به وجود آمده است.



عملكرد آستانه مقدسه بر طبق حكم مقام معظم رهبري بر شش محور اصلي مشخص شده كهعبارت است از:

1. حراست از بارگاه و متعلقات و عايدات آستانه؛

2. تلاش لازم در بهسازي و احداث بناهاي لازم؛

3. انجام خدمات براي زائران و مجاوران؛

4. نشر معارف اهل بيت عليهم السلام؛

5. خدمت بر محرومان و مستضعفان؛

6. جلوگيري از تعطيل يا سوء استفاده.



اينك به تشريح عملكرد آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه عليهاالسلام در ده فصل مي پردازيم؛ اگر چه شرح كامل و همه جانبه آن به فرصت بيشتري نيازمند است.



فصل اوّل



امور ساختماني آستانه مقدسه

الف. عمليات ساختماني در صحن بزرگ



1. تهيه و تدارك سنگ قله و آماده سازي و حجاري سنگهاي ازاره اطراف صحنين و ايوانهاي مقابر و مرمت و بازسازي و تعميرات كلي مقبره ها و تعويض در بهاي موريانه خورده مقبره ها؛



2. بازسازي وضوخانه صحن بزرگ، و توسعه و مرمت كفشداري بانوان كنار ايوان آيينه؛



3. تعميرات كلي بام اطراف صحن بزرگ و عايق و مفروش نمودن آن و ايجاد راهروي جديد بين الصحنين؛



4. تعميرات كلي و آيينه كاري در ايوان آيينه از روي سنگ ازاره تا زير كتيبه و بازسازي سقف چوب كاري آويز؛



5. تخريب حوض وسط صحن و بازسازي آن و اتصال فاضلاب حرم مطهر به شبكه فاضلاب شهري؛



6. حذف بناهاي اضافي در طبقه فوقاني سه راه موزه كه باعث درهم ريختن نماي صحن شده بود؛



7. بازسازي كلي در ايوان بزرگ زير ساعت و كاشي كاري مقرنسهاي ايوان و تجديد كاشي كاري ايوان اتابكي؛



8. تعمير و بازسازي هشتي و راهرو جديد طباطبايي و ايجاد سردرب ورودي براي اين مسجد و ساخت دربهاي چوبي؛



9. سنگ كاري ازاره ها و كف در طرح توسعه مسجد طباطبايي و آيينه كاري از روي سنگ ازاره تا زير سقف و كل سطح سقف؛



10. ساخت دربهاي چوبي در توسعه مسجد طباطبايي از ورودي كفشداري بانوان و صحن بزرگ به آن مسجد؛



11. طرح عظيم تعويض سنگهاي زير ستونهاي حايل سقف ايوان آيينه و تعميرات و بازسازي جديد ازاره جلوي ايوان؛



12. رفع ناهمواريهاي كف صحن و تعميرات كلي در كف سازي و پله هاي ورودي طرفين ايوان آيينه؛



13. بازسازي و تعمير و ايجاد نماي هماهنگ در طرفين ايوان آيينه و ايجاد تراس در طرفين آن؛



14. تخريب ساختمان كنار ضلع شمالي ايوان آيينه كه مانع ديد ساقه گنبد از درب بزرگ طرف ميدان آستانه شده بود؛



15. بازسازي سقفهاي شكست خورده طرفين ايوان آيينه ناشي از ارتعاش دو گلدسته، بزرگ و ساخت مجدد آنها؛



16. اجراي طرح جديد و پايين آوردن دست انداز پشت بامها؛ به طوري كه از هر درب وارد شويم، ساقه گنبد طلا ديده شود؛



17. بازسازي و نماسازي جديد در كف و بدنه تراس، حدفاصل ورودي درب شمالي صحن تا درب راهرو بين الصحنين؛



18. بازسازي چهار ميله دسته و سردرب ورودي بين الصحنين كه در حال ريزش بود و اكنون در دست ساخت است؛



19. بازسازي دو ميله دسته طرفين ايوان اتابكي و ساخت جديد آن و بازسازي سنگ ازاره و كاشي كاريهاي پيش روي ايوان آيينه؛



20. بازسازي دو گلدسته ضلع شرقي صحن اتابكي تا زير مأذنه ها.



ب. عمليات ساختماني در صحن عتيق



1. تعمير و بازسازي كلي مقبره شماره 7 (مقبره فتحعلي شاه) از كف و بدنه و سقف و مقبره 5 (مقبره مستوفي الممالك) و مقابر 13 و 14 (قبر مهد عليا و محمد شاه)؛



2. تعمير گچ بري مجموعه نفيس گچ بري كفشداري مردانه شماره 4 و تعميرات اساسي مجموعه مهمانسراي سابق در گوشه ضلع شمالي صحن عتيق و آماده نمودن آن براي كارگاه موقت زرگري آستانه؛



3. گشودن راهرو در ضلع غربي صحن عتيق به صحن مسجد اعظم براي تردد زائران؛



4. تعمير و تحكيم پايه هاي ايوانهاي مقابر و رفع رطوبت از آنها و سنگ كاري ازاره تا ارتفاع 180 سانتي متر از سنگ مرمر و حجاري نقش برجسته؛



5. بازسازي و تعمير مقرنسهاي گچي ايوانهاي بزرگ و كوچك در ضلع شمالي صحن عتيق، در طرف فيضيه؛



6. جمع نمودن حجم سنگين بارهاي اضافي بام در تمام ضلع شمالي صحن عتيق كه پس از بازسازي يك طبقه قابل بهره برداري شد و اكنون آسايشگاه خادمين مي باشد؛



7. تخليه بارهاي زايد و چوبهاي موريانه خورده در زير نقاره خانه و ايجاد محلي براي تعبيه آسانسور در صحن عتيق؛



8. تخريب و بازسازي ضلع شرقي صحن عتيق، حد فاصل بين الصحنين؛ به طوري كه هيچ گونه تصرف و تغييري در وضعيت معماري و نماسازي از طرف صحن بزرگ اتابكي ايجاد نشود؛ به نحوي كه ضخامت پايه ها با حفر چاه تا عمق 9 متر از كف صحن و بتون آرمه نمودن پايه ها و بازسازي سقفهاي تيرچه و بلوك؛



9. قرنيه سازي ديواره تراس طرفين ايوان آيينه در قسمت بام؛



10. باز نمودن راه براي كفشداريهاي زنانه از صحن عتيق به صحن بزرگ.



ج. عمليات ساختماني و تعميراتي در داخل بيوتات و رواقها



1. تعويض شيشه هاي سقف مسجد بالا سر در سطح 650 متر مربع و تبديل به نئوپان جهت رفع خطر و ريزش شيشه ها و تعميرات آيينه كاري در رواق بالا سر و رواق زنانه؛



2. جمع كردن كف مسجد شهيد مطهري و حفر خاك كف به عمق 5/2 متر و احداث قبور جهت مزار علماي بزرگ؛



3. تعميرات و توسعه در سرداب ضريح مطهر حضرت فاطمه معصومه عليها سلام؛



4. ساخت ضريح جديد در سالهاي 1375 تا 1380 ه . ش . با صرف بيش از 1500 كيلو گرم نقره خالص كه روي ضريح سابق مونتاژ و كاملاً تعويض و پايه ها نيز مستحكم شده و بالغ بر سه ميليارد ريال هزينه آن بوده كه از محل درآمد آستانه مقدسه تأمين گرديده، نصب آن از اواخر سال 1380 شروع و در سال 1381 ه . ش . به اتمام رسيد؛



5. خاك برداري بارهاي زايد و مرده در پشت بام دور گنبد؛ به طوري كه در سطح 30*33 متر تا ارتفاع ميانگين 20/2 متر خاكبرداري گرديد و حجمي معادل 1850 متر مكعب نخاله به خارج از شهر منتقل شد و پس از بازسازي و ايجاد سقف نهايي به صورت فضاهاي توخالي جهت عبور تأسيسات و نصب دستگاهها مهيا شد.



د. طلاكاري گنبد حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه عليها السلام



طلاكاري گنبد اصلي حرم حضرت فاطمه معصومه عليها السلام به قدمت بيش از 210 سال بود كه بيشترِ روكش طلاي خشتهاي مسي آن از بين رفته و زيرسازي آن طبله زده بود؛ به طوري كه آب به زير آنها نفوذ مي كرد. ابتدا در سال 1379 ه . ش . با سفارش و پيگيريهاي آية الله العظمي بهجت و پي گيري آية الله مسعودي خميني و كسب اجازه از مقام معظم رهبري در سال 1380 ه . ش . عمليات بازسازي گنبد و بازسازي زير بناي آن بدون آسيب رساني به شكل اوليه گنبد آغاز شد.



بعد از برداشتن خشتهاي زر اندود قديمي و آوار برداري از روي گنبد، ترميم فيزيكي سطح سخت گنبد توسط آرماتوربندي و بتون ريزي، همزمان با عمليات زراندود ساختن خشتهاي مسين جديد آغاز گرديد و بعد از اتمام عمليات بتون ريزي، عمليات خشت گذاري در آبان سال 1381 شروع شد. گنبد و ساقه آن 600 متر مربع مساحت و بيش از 12 هزار خشت با صرف 240 كيلوگرم طلاي ناب دارد. مجموع اعتبار اين طرح بزرگ 30 ميليارد ريال مي باشد كه 5 ميليارد ريال آن توسط رئيس جمهور و مابقي آن از كمك علما و درآمد آستانه مقدسه قم تأمين شده است. كه در بهار سال 1384 ه . ش. اين طرح بزرگ و مبارك به پايان رسيد و پرده برداري شد.



ه .عمليات ساختماني در مسجد اعظم



1. باز كردن حايلهاي حد فاصل مسجد اعظم با مسجد بالاسر و صحن عتيق از سال 1372 ه . ش .؛



2. تخريب وضوخانه قديم با 9 كابين توالت زنانه و مردانه و ساخت وضوخانه در دو طبقه با 90 كابين؛



3. تعمير و بازسازي محل انبار وسايل زايد و كارگاهي و تبديل آن به شبستان دارالتلاوه مسجد به شكل مناسب امروزي، و تخريب برج ساعت مسجد كه مانع ديد گنبد از طرف خيابان امام خميني (رضوان الله تعالي عليه) شده بود و تعبيه آن در جاي مناسب تر؛



4. گشودن ديواره اي كه در طرف ضلع غربي صحن مسجد به طرف خيابان ساحلي بود، براي تسهيل در اياب و ذهاب و ايجاد ورودي ديگر در ضلع شمالي صحن به طرف خيابان ساحلي و جنب درب مدرسه فيضيه و ساخت ايوان و سر درب؛



5. جمع آوري قابهاي شيشه اي در سقف شبستانها، جهت تابش نور و تعمير و رنگ آميزي كل پنجره ها و دربهاي مسجد و صحن؛



6. تعمير كلي و جزئي در كف و ديواره شبستانها و كف سازي راهروي قديمي، و بندكشي و سيماني كليه آجرنماهاي مسجد؛



7. ساخت راه پله آهني كنار پل آهنچي و ساخت وضوخانه اي ديگر در ضلع شمالي صحن مسجد و ساخت خوابگاه خادمان و ايجاد موتورخانه تأسيسات در كنار طبقه فوقاني وضوخانه؛



8. تعمير و هموار كردن كف صحن مسجد و وصل فاضلاب اين صحن و وضوخانه به فاضلاب شهري و تعمير حوض صحن و كاشي كاري آن؛



9. ايجاد دو كفشداري بزرگ در صحن مسجد از جانب خيابان ساحلي، و عايق كاري سقف كتابخانه مسجد.



و. فعاليتهاي متفرقه امور ساختماني



1. تعميرات اساسي در كف و بدنه گالريهاي موزه در زير زمين و همكف؛



2. تعميرات و كمك به ساخت مساجد و تعميرات جزئي و كلي و ساخت نمازخانه در مدارس؛



3. تعميرات جزئي و كلي در ساخت منازل خادمان و پرسنل آستانه مقدسه و كمكهاي مالي در اين جهت؛



4. ساخت طبقه فوقاني در قسمت اداري دبيرستان دين و دانش كه موقوفه آستانه مي باشد؛



5. تعميرات و نگه داري مدرسه فيضيه، شامل: تخريب و نوسازي حجرات و سنگ كاري و سفيد كاري و رنگ آميزي درب و پنجره هاي آن، و مرمت و سبك نمودن بار سقفهاي حجرات؛



6. عايق كاري و موزاييك فرش پشت بام مدرسه معصوميه در سطح 7500 متر مربع و تعميرات كلي گنبد و مسجد مدرسه و كاشي كاري كل گنبد مسجد از داخل و خارج؛



7. تعميرات و نگه داري ابنيه موقوفات در شهر و روستا و ساخت آسايشگاه در اداره موتوري آستانه؛



8. ساخت فروشگاه تعاوني مصرف در محل ايستگاه وسايل نقليه آستانه.



فصل دوم:



امور فنّي

واحد تأسيسات



1. طرح و اجراي تأسيسات مكانيكان و الكتريكال مؤسسه زائر و موتورخانه و نصب مركز تلفن و طرح و اجراي آن در وضوخانه هاي عمومي جديد مسجد اعظم و موتورخانه حرارتي آن و تأسيسات مجتمع پزشكي - درماني بلوار امين؛



2. تعميرات اساسي ساختمان بسيج سابق و گاز رساني و تعميرات موتور خانه مركزي و آب و گاز رساني به انبار سوله و نجارخانه و مقابر حرم مطهر و آبرساني به وضوخانه زنانه صحن بزرگ؛



3. تأسيس موتورخانه برودتي جديد مشترك بين حرم و مسجد اعظم؛



4. طراحي سيستم پمپاژ فاضلاب به شبكه شهري و جابجايي انشعاب آب مسجد اعظم از خيابان موزه به ساحلي؛



5. تعميرات تأسيسات مدرسه معصوميه و اصلاح تأمين هواي تازه توسط هواساز در موزه؛



6. تعويض ترانس و افزايش برق حرم مطهر و مسجد اعظم و تعميرات و نگه داري موتورخانه ها و تأسيسات مستقل كتابخانه، درمانگاه، مهمانسرا، دفتر موزه، حرم مطهر، مسجد اعظم و بيوتات وابسته؛



7. ساخت آبسردكن برقي 10 شيره 2000 ليتري جهت حرم مطهر و لوله كشي صابون مايع به وضوخانه ها؛



8. نصب 7 دستگاه كولر آبي 13 هزار و 6500 جهت مسجد اعظم؛



9. اصلاح تهويه حرم مطهر، طراحي و اجراي رينگ آبرساني مجموعه آستانه، تعميرات و بهينه سازي سيستمهاي موتورخانه هاي دفتر و حرم مطهر، نصب كولر آبي در كتابخانه و فن كويل در سالن كتابخانه و درمانگاه و تعويض لوله كشي تهويه ساختمانها؛



10. لوله كشي آب در مسجد اعظم و صحن بزرگ و اصلاح سيستم تخليه هواي آشپزخانه و كانال كشي و نصب هواكش جهت آشپزخانه؛



11. برقي كردن بعضي از چاههاي كشاورزي موقوفات آستانه مقدسه و تعميرات پمپ و موتورهاي آن؛



12. آبرساني به مزارع آستانه مقدسه و اصلاح تأسيسات و نصب كولر در پارك شهيد و خريد انشعابات آب و برق و گاز جهت بيوتات تابعه؛



13. تعويض برج دفتر آستانه و بازسازي برجهاي درمانگاه و كتابخانه و نصب و راه اندازي يكدستگاه آب شيرين كن به روش اسمزي معكوس در سال 1379 ه . ش .؛



14. طراحي و نظارت و اجراي تأسيسات مكانيكال و الكتريكال مستغلات بلوار امين در سال 1380 ه . ش . و سرويس و تعميرات امكانات مهمانسرا؛



15. لوله كشي آب شيرين دفتر، درمانگاه، مهمانسرا، ميدان آستانه، صحن بزرگ با لوله سوپر پايپ؛



16. راه اندازي و تكميل پروژه وضوخانه مسجد اعظم و راه اندازي پروژه آب سردكن مركزي با چيلر به ظرفيت هشتاد عدد شير.



واحد برق



1. حفظ و نگه داري كليه امور مربوط به سيستم برق حرم مطهر و مسجد اعظم، مهمانسرا، كتابخانه، دفتر اداري آستانه، درمانگاه، موزه، پاكينگ، موتوري، بسيج، مجتمع فرهنگي چهار مردان، هتل قم و ساختمانهاي مربوط به آستانه؛



2. انجام چراغانيهاي كلان در اعياد بزرگ اسلامي، و اتصال كابلهاي قطور و برق رساني از پستهاي اداره برق؛



3. تقويت برق حرم مطهر و مسجد اعظم و ساختمانهاي مربوطه، و تعويض كابلهاي برق مسجد اعظم به طور كامل و نصب تابلوهاي آن؛



4. سرويس موتور ديزل ژنراتور مسجد اعظم و راه اندازي آن جهت اضطراري و بسياري خدمات ديگر كه شرح كامل آن مجال ديگري مي خواهد.



واحد مخابرات و بي سيم



1. پاسخ گويي به مخاطبين، برقراري ارتباط تلفني مراجعين با دواير مختلف آستانه، و برقراري ارتباط كاركنان آستانه با خارج از مجموعه؛



2. سرويس مورد نياز دستگاهها و تجهيزات، افزايش خطوط داخلي و تلفن مستقيم و واگذاري و كابل كشي خطوط تلفن؛



3. نصب و راه اندازي سوئيچ اصلي 128 شماره مركز تلفن با خطوط متعدد مستقل و خطوط داخلي؛



4. راه اندازي واحد بي سيم (شبكه راديويي) براي اولين بار در سال 1373 ه . ش . و برقراري ارتباط واحدهاي مختلف با دفتر اداري و تعميرات و تعويض قطعات بي سيمهاي متحرك و ثابت و توسعه شبكه بي سيم با دو فركانس.



واحد كامپيوتر و صوت



1. تأسيس مركز كامپيوتر آستانه مقدسه در سال 1373 ه . ش . و رايانه اي شدن حضور و غياب پرسنل تمامي واحدها؛



2. رايانه اي شدن سيستم نرم افزار وصول قبوض مستأجرين آستانه در سال 1374 ه . ش .؛



3. رايانه اي شدن سيستم حقوق و دستمزد كاركنان آستانه مقدسه در سال 1374 ه . ش .؛



4. تجهيز حسابداري آستانه مقدسه به نرم افزار در سال 1375 ه . ش . و مكانيزه شدن داروخانه و درمانگاه در سال 1376 ه . ش . و مكانيزه شدن كليه واحدها در سال 1378 ه . ش . و نيز تجهيز واحد كشاورزي در سال 1380 ه . ش .؛



5. مجهز شدن واحد صوت به تجهيزات اسيلسكوپو، سيگنال ژنراتور و منبع تغذيه D C و ديگر لوازم كه آستانه مقدسه را به يكي از مراكز قوي صوتي تبديل نموده است.



فصل سوم:



مديريت فرهنگي



مديريت فرهنگي آستانه مقدسه با توجه به مكانت عظيم آن در تبيين و گسترش علوم اسلامي و معارف اهل بيت عليهم السلام با ايجاد واحدهاي مختلف پژوهشي، آموزشي، تبليغاتي و خدماتي جهت اهداف ياد شده، اقدامات خوبي انجام داده و لذا آستانه مقدسه تبديل به يك مركز فرهنگي فعال شده است كه در اينجا مختصري از فعاليتهاي واحدها و بخشهاي مختلف آن معرفي مي شود.



كتابخانه



كتابخانه آستانه مقدسه داراي كتب بسياري در زمينه هاي علوم اسلامي و انساني و غير آن مي باشد و از جمله كتابخانه هاي ممتاز كشور به شمار مي رود و داراي گنجينه قرآن و مخزن كتب خطي و مجموعه كتب نفيس و كتب چاپ سنگي و لاتين مي باشد.



كتابخانه دو سالن مطالعه دارد كه در دو شيفت روزانه جوابگوي صدها نفر مراجعه كننده مي باشد.



خانه مطبوعات



خانه مطبوعات آستانه مقدسه با دارا بودن قريب به شش هزار جلد مجله و روزنامه صحافي شده، يكي از گنجينه هاي ممتاز است كه از سال 1371 ه . ش . فعاليتهاي جديد خود را آغاز نمود. سه آرشيو خانه مطبوعات عبادت است از: آرشيو نفايس، آرشيو نشريات ادواري، و آرشيو جاري نشريات.



روزانه مراجعه كنندگان زيادي از علما و طلاب و دانشجويان و محققان جهت استفاده به خانه مطبوعات مراجعه مي كنند.



مركز دارالتحقيق



مركز دارالتحقيق آستانه مقدسه جهت بسط و گسترش و تعميق تحقيقات در مديريت فرهنگي آستانه شكل گرفته و در راستاي ترويج و نشر ميراث مكتوب، شناساندن بيشتر و بهتر شخصيت حضرت فاطمه معصومه عليها سلام به مردم و زوّار و احياي كتب نفيس خطي و سنگي كتابخانه آستانه فعاليت كرده است هم اكنون چند نفر از محققان و نويسندگان در اين مركز به صورت مداوم فعاليت مي كنند و آثار به انجام رسيده ايشان عبارت است از:



- تحقيق كتاب «النور في الامام المستور» مرحوم بهاري همداني.



- تصحيح بخشي از يك تفسير كهن.



- تصحيح «الاداب الدينيه» طبرسي.



- نظرة الي حياة السيده فاطمه المعصومه (س).



- شرح القصائد السبع العلويات.



- تصحيح و تحقيق «خلاصة الاذكار» فيض كاشاني.



- توقيعات حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه.



همچنين بسياري كارهاي ديگر، مانند: تهيه منابع تحقيق و ايجاد زمينه براي برگزاري «كنگره بزرگداشت شخصيت حضرت فاطمه معصومه عليها السلام و مكانت فرهنگي قم» و بررسي كتابهايي كه براي چاپ به انتشارات زائر سپرده مي شود، بر عهده اين مركز مي باشد.



مجله فرهنگ كوثر



مجله «فرهنگ كوثر» به عنوان اولين نشريه آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه عليها سلام توسط جمعي از فضلاي حوزه علميه قم و با هدف ترويج معارف و فرهنگ اهل بيت عليهم السلام انتشار مي يابد.



شماره نخست اين مجله در فرودين 1376 ه . ش . به چاپ رسيده و علاوه بر 60 شماره اي كه تا كنون از آن انتشار يافته، ويژه نامه هايي نيز با عناوين معصومين عليهم السلام منتشر شده است. پديد آورندگان مقاله هاي اين نشريه را حدود 250 نفر از نويسندگان كه اغلب از حوزه علميه هستند، تشكيل مي دهند و بيش از 30 نفر از آنها از خواهران مي باشند.



بخش ستارگان حرم



بخش پژوهشي ستارگان حرم در سال 1376 ه . ش . با هدف شناساندن ستارگان و عالمان حريم ملكوتي حضرت فاطمه معصومه عليها السلام در كنار نشريه كوثر شكل گرفت كه تا كنون 16 جلد كتاب در اين خصوص به چاپ رسانده است. براي تأليف اين مجموعه بيش از 60 نفر از محققان و نويسندگان فعاليت داشته اند.



بخش قرآن



بخش قرآن به منظور انسجام و گسترش فعاليتهاي قرآني حرم مطهر در حفظ آثار و ميراث قرآني تأسيس شد. اين بخش صاحب گنجينه اي قرآني است كه بسياري از مصاحف آن از سوي علاقه مندان به قرآن و اهل بيت عليهم السلام وقف شده و شامل صدها جلد قرآن از بيش از 200 خطاط ايراني و غير ايراني به همراه دهها ترجمه جديد و كهن فارسي و لاتين است.



و فعاليتهاي آموزشي اين بخش نيز بسيار خوب و موفق بوده است.



بخش تبليغات



الف. سمعي - بصري، شامل: 1. فيلمبرداري و عكاسي از برنامه ها؛ 2. ضبط و تكثير جلسات سخنراني و درسهاي عمده و مهم داخل حرم و مسجد اعظم و آرشيو آنها؛ 3. همكاري با صدا و سيما و خدمات تلويزيون مدار بسته؛ 4. عكسبرداري از نماها و كتيبه ها و موارد لازم.



ب. بخش نوارخانه با نگه داري و تهيه نوار كاست، فيلم ويدئو و غير آن.



ج. پلاكارد جهت نصب در موضوعات ذيل:



1. احاديث و روايات معصومين عليم السلام و فرازهايي از زيارت نامه و ادعيه.



2. برگزيده اي از سخنان امام خميني - قدس سره - و مقام معظم رهبري به مناسبتهاي مختلف.



بخش نمايشگاهها و همايشها و فعاليتهاي ديگر



اهم فعاليتهاي اين بخش عبارت است از:



1. برگزاري نمايشگاهي در دهه فجر 1373 ه . ش . جهت بزرگداشت اين ايام و تجليل از آثار هنري هنرمندان مسلمان كه بيش از دويست جلد اثر هنري در زمينه هاي خط و تذهيب به نمايش گذاشته شد؛



2. برگزاري نمايشگاه «فقها در آيينه تصوير» در دهه فجر 1376 ه . ش.؛



3. برگزاري نمايشگاه تصوير و جلوه هاي هنري در دهه فجر1378 ه . ش. كه با ولادت با سعادت حضرت معصومه سلام الله عليها مقارن بود؛



4. برگزاري همايش فرهنگي - ادبي «بانوي كرامت» به منظور شناساندن شخصيت حضرت فاطمه معصومه عليها السلام به نسل جوان و انعكاس آن در سطح جامعه؛



5. برگزاري مراسم تجليل از خادمان بازنشسته كه اين مراسم از سال 1378 ه . ش . آغاز شده است؛



6. تجليل از جانبازان انقلاب اسلامي؛



7. ارائه برنامه هاي ويژه اردوهاي دانشجويان و دانش آموزان؛



8. برگزاري همه ساله مسابقات فرهنگي جهت گسترش تعاليم اسلامي؛



9. بزرگداشت سالروز رحلت حضرت فاطمه معصومه عليها السلام با راه اندازي دسته عزاداري و غير آن؛



10. اهداي وسايل به مساجد، مدارس، مراكز فرهنگي و روستاها.



انتشارات زائر



انتشارات زائر براي احياي ميراث مكتوب موجود در كتابخانه آستانه مقدسه و محصولات فكري واحدهاي مختلف آستانه و انتشار كتب درباره شخصيت حضرت فاطمه معصومه و معارف اسلامي تأسيس شده و فعاليت خود را از سال 1373 ه . ش . شروع نموده و تا كنون دهها جلد كتاب منتشر ساخته است.



انتشارات زائر براي عرضه كتابها اقدام به تأسيس فروشگاههايي در خيابان شهدا، صحن اتابكي حرم، پارك شهيد و ميدان آستانه نموده است.



كنگره بزرگداشت شخصيت حضرت فاطمه معصومه عليها السلام و مكانت فرهنگي قم



با دستور آية الله مسعودي خميني، توليت محترم آستانه مقدسه قم، مقدمات كنگره از سال 1380 ه . ش. فراهم شد و از همان سال فعاليت جدّي خود را شروع كرد و هم اكنون و با گذشت 3 سال از فعاليت كنگره حدود 50 اثر در محورهاي ذيل آماده نشر گرديده است:



- قم و حضرت فاطمه معصومه عليها السلام؛



- قم و تشيع؛



- قم و حوزه علميه؛



- قم و انقلاب اسلامي.



فصل چهارم:



روابط عمومي



اهم فعاليتهاي روابط عمومي آستانه مقدسه قم عبارت است از:



1. تنظيم ارتباط بين دواير و تشكيل جلسات مربوطه، تنظيم و برنامه ريزي جهت برگزاري مراسم يوميه، هفتگي، ساليانه، ويژه و متفرقه.



2. امور بين الملل: انتشار نشريه راهنماي زائر به زبانهاي عربي، فارسي و انگليسي، برقراري جلسات و مراسم ويژه جهت زائران عرب و برگزاري مراسم به زبان اردو، ترجمه زندگي نامه حضرت فاطمه معصومه عليها السلام به 14 زبان زنده دنيا و انتشار و ارسال به مراكز مذهبي، و ارتباط و استقبال از زائران غير ايراني از اهم فعاليتهاي اين واحد مي باشد.



3. نشريه پيام آستانه: اين واحد از نيمه خرداد ماه 1379 ه . ش . آغاز به كار نموده و تا كنون تعداد 64 شماره از آن منتشر شده است. هدف از انتشار اين نشريه، اطلاع رساني در خصوص اخبار آستانه براي زائران و مردم، تغذيه معنوي و ارائه اطلاعات به آنان در موضعات: تاريخ قم، حضرت معصومه عليها السلام، كرامات معصوميه، و معرفي شخصيتهاي بزرگ مدفون در حرم و اطراف آن، و ... مي باشد.



4. مركز اطلاع رساني آستانه مقدسه: اين مركز در سال 1381 ه . ش . كار خود را با آدرسwww. Masoumeh. Comشروع نموده است. مطالبي كه در اين سايت فهرست شده عبارت است از: حضرت معصومه(س)، زيارت، متون ادبي، كرامات معصوميه، ستارگان حرم، معرفي دواير آستانه، آشنايي با شهر قم، صوت و قرائت قرآن، مديحه، مرثيه، ادعيه، زيارت و تصوير مراسم و تحولات و شخصيتها، جواب به سؤالات شرعي، اعتقادي، تاريخي، قرآني و اجتماعي.



فصل پنجم:



موزه آستانه مقدسه قم



اين موزه كه يكي از قديمي ترين موزه هاي كشور و داراي مجموعه بسيار نفيسي از آثار فرهنگي و تاريخي مي باشد، در سال 1314 ه . ش. شروع به فعاليت نمود و در سال 1361 ه . ش. به مكان فعلي انتقال يافت.



اهم فعاليتهاي انجام شده در موزه عبارت است از:



1. تعمير و آماده سازي طبقه زيرين موزه و سنگفرش آن، آماده سازي و نصب تعدادي ويترين جديد، برداشتن سقف زير زمين موزه به مساحت 60 متر جهت بهبود و جريان هوا، و انجام تعميرات مخزن موزه جهت نگه داري آثار موزه؛



2. مشخص نمودن آمار دقيق از آثار موزه توسط يك هيأت به همراه سرپرست وقت موزه؛



3. تهيه كمدهاي فلزي ويژه جهت حفظ آثار در مخزن، و تغيير موزه آرايي و نحوه عرضه آثار؛



4. نصب سيستم نورپردازي جديد، مستند سازي و فهرست نگاري و تشكيل پرونده مستقل براي هر يك از آثار، عكسبرداري از آثار موزه و تهيه آرشيو تصويري، و كپي برداري از نقوش و تصاوير و نوشته هاي پشت و روي بيش از يكهزار عدد سكّه؛



5. تهيه كتب، مجلات و نشريات تخصصي ويژه مقوله تاريخ و هنر، به منظور دست رسي به منابع مورد نياز؛



6. جمع آوري مسكوكات قديمي نقره از عصر ساسانيان تا قرن معاصر از بيوتات و انبارها و تهيه شناسنامه كامل براي هر كدام و تحويل تعداد 688 سكه در قالب چهار آلبوم از طرف جمعداري اموال؛



7. مرمت و بازسازي و آفت زدايي بيش از 240 اثر نفيس قرآني، تابلوهاي قرآني و نقاشي در كارگاه.



فصل ششم:



امور هنري



مهم ترين فعاليتهاي اين بخش:



1. تشكيل كارگاه مرمت آثار هنري در سال 1370 ه . ش . با امكانات و نيروهاي متخصص و لوازم و تجهيزات جهت حفظ و نگه داري و مرمت و بازسازي آثار هنري آستانه مقدسه؛



2. مرمت و بازسازي بيش از 250 اثر هنري از قبيل قرآنهاي خطي، كتب ادعيه و احاديث و تابلوها؛



3. پاكسازي و ضد عفوني، وصالي پارگيهاي كتب و ديگر كارهاي هنري بر روي آنها؛



4. توليد آثار هنري جديد.



فصل هفتم:



مديريت بهداشت و درمان



اهم فعاليتهاي مديريت بهداشت و درمان آستانه عبارت است از:



1. توسعه درمانگاه حضرت معصومه عليها السلام در سال 1378 ه . ش. و تجهيز آن به آزمايشگاه، داروخانه، دكتر عمومي، دكتر متخصص قلب و چشم و داخلي، ارتوپدي، راديولوژي، دندانپزشكي و...؛



2. تأمين بهداشت حرم مطهر، بيوتات، صحنين، مهمانسرا و... توسط واحد بهداشتي؛



3. احداث بيمارستان و دارالشفاي خيريه كريمه اهل بيت عليهم السلام در بخش جعفريه.



اين بيمارستان به مساحت حدود 10000 متر مربع و زير بناي 4000 متر مربع در سال 1379 ه . ش . همزمان با ولادت با سعادت حضرت علي بن موسي الرضا عليهما السلام افتتاح گرديد كه شامل كلينيك عمومي، دندانپزشكي و كلينيك تخصصي بخش جراحي عمومي، زايشگاه و بخشهاي پاراكلينيكي: آزمايشگاه، راديولوژي، سونوگرافي و راديوگرافي دندان مي باشد.



فصل هشتم:



امور مالي



از جمله مهم ترين فعاليتهاي امور مالي آستانه مقدسه موارد ذيل است:



1. تأسيس واحد بودجه و اعتبارات در سال 1371 ه . ش . جهت تنظيم هزينه ها با توجه به درآمدها؛



2. ايجاد شعب هدايا و نذورات در صحن اتابكي، مسجد بالاسر، مسجد اعظم و دريافت هدايا و نذورات؛



3. مكانيزه و رايانه اي كردن قبوض اجاره مستأجرين مستغلات از سال 1379 ه . ش . به طور كامل، و همچنين مكانيزه كردن درمانگاه و ساير بخشها در حرم مطهر؛



4. تهيه چارت تشكيلاتي آستانه مقدسه و مطابقت آن با نظام هماهنگ.



فصل نهم:



اداره املاك و موقوفات



اهم فعاليتهاي آن:



1. تأسيس دفتر حقوقي آستانه مقدسه در سال 1373 ه . ش . و اقدام اين دفتر به بررسي پرونده هاي ملكي و موقوفات و پي گيري دعاوي آستانه مقدسه كه در اين مدت توانسته بسياري از مواردي را كه در سالهاي گذشته پايان مدت اجاره داشته اند و يا تصرفاتي عدواني در كار بوده، احقاق حق نمايد و زمينه را براي بازگرداندن كليه حقوق آستانه فراهم نمايد و تا كنون بسياري از حقوق آستانه را برگردانده و در تصرف آستانه قرار داده است.



2. اقدام به ساخت واحدهاي مسكوني و تجاري در رقبات كه بنابر مصلحت به صور مختلف به اجاره واگذار نموده است.



3. اكثر موقوفات را با اخذ پذيره يا بدون اخذ پذيره به افراد ذي صلاح واگذار نموده و از اجاره و منافع حاصله جهت عمل به مصارف وقف استفاده كرده است.



4. از جهت عمل به نيات واقفان در صورت وجود وقف نامه معتبر رسمي سعي شده و به طور كامل اقدامات لازم صورت گرفته است و در خصوص رقبات بدون وقف نامه با نظر ولي فقيه و اختيارات توليت منصوب جهت سيره جاريه استفاده مي شود.



5. در اخذ عوايد موقوفات، تلاش در رعايت غبطه وقف و حقوق مربوط شده و در موارد اختلاف اكثراً با اختيارات توليت آستانه مقدسه و در بعضي موارد با رجوع به حكميت دادگستري جمهوري اسلامي، سعي بر مصالحه گرديده است.



6. دايره املاك زراعي در آستانه مقدسه عهده دار سرپرستي و نظارت در بهره برداري از املاك و موقوفات كشاورزي، دام داري و مسكوني واقع در روستاها مي باشد و توانسته است اراضي موجود را حفظ و با معارضين و متجاوزين و متصرفين موقوفات برخورد و در باز پس گيري اراضي موقوفه كه مورد تصرف قرار گرفته بود، به خوبي به وظايف خود عمل كند و به تعمير و اصلاح سيستمهاي آبياري سنتي (قنوات) و جديد (چاه هاي عميق) اقدام كند و در جهت وصول درآمدهاي مستقيم و غير مستقيم از اراضي موقوفه، اعم از مال الاجاره، مزارعه و توسعه باغات اقدامات اساسي انجام دهد.



7. در شهر جعفريه جهت ارتقاي امكانات اين شهر و رفاه حال ساكنان، مقادير معتنابهي از اراضي خود را به موارد ذيل اختصاص داده است:



- فضاي آموزشي 52500 متر مربع.



- فضاي فرهنگي 10438 متر مربع.



- فضاي خدماتي 8133 متر مربع.



- فضاي اداري 34356 متر مربع.



- فضاي درماني 13400 متر مربع.



و از سال 1373 ه . ش . در راستاي اصلاح باغات موجود و توسعه باغات موقوفه تا كنون بيش از 384 هكتار باغات پسته، انگور، زيتون و انار احداث و حفظ و نگه داري شده است.



8. ارتقاي باغ موقوفه گازران كهنه از 6 هكتار به 22 هكتار مرمت و بازسازي آن.



9. از مساحت 240 هكتار موقوفه آستانه در علي آباد با سرمايه گذاريهاي انجام شده در بخش باغات، مساحت بيش از 5/92 هكتار باغات يك تا هشت ساله در دست عاملين سابق باقي مانده كه به صورت كارمند و حقوق بگير مشغول كار هستند.



10. از موقوفه ششدانگ واليجرد به مساحت 150 هكتار، 5/22 هكتار از آن به باغات يك تا چهار ساله تبديل شده است و بقيه آن جهت احداث و توسعه باغ در دست واحد كشاورزي است.



11. تبديل 5/50 هكتار اراضي تپه اي غير قابل كشت بخش كهك به باغات پسته و بادام و قيصي و انگور با سيستم آبياري قطره اي و اصلاح طول قنوات و اضافه شدن 250 متر به آن.



12. ششدانگ ملك آستانه در شريف آباد به انضحام يك رشته قنات، به مساحت 270 هكتار موقوفه كه 220 هكتار با دو حلقه چاه عميق به اجاره كشاورزان درآمده و احياي 30 هكتار از اراضي لم يزرع با تجهيزات لازم و چهار هزار متر از اراضي جهت كاربري مسكوني اختصاص داده شده است.



13. موقوفات آستانه در اسلام آباد به وسعت 100 هكتار به اجاره كشاورزان درآمده و قنوات و حلقه هاي چاه آن نيز ترميم شده است.



14. اقدامات اساسي در جهت احيا و نگه داري موقوفات خارج از استان انجام گرفته كه عبارت است از:



املاك موقوفه تبرته، لكان و قشلان و استخر ماهي، خمه، دهشير و پرچين، چرخستانك و دره شيراز و مزرعه گلمبونه و برهان آباد.



فصل دهم:



مؤسسه فرهنگي - اقتصادي زائر



مؤسسه زائر در اوايل توليت آية الله مسعودي خميني به عنوان مركز فعاليتهاي اقتصادي و فرهنگي آستانه مقدسه تأسيس شد تا محور كارهاي سرمايه گذاري و فعاليتهاي مختلف كه جنبه سودآوري دارد، باشد. اين مؤسسه در بخشهاي: عمران، شركتها، صنايع و معادن، دامپروري، كشاورزي، انتشارات زائر، فروشگاه، قرض الحسنه، خدمات چاپ، هتل و غيره فعاليت مي كند.



اهم فعاليتهاي مؤسسه زائر در بخش عمران:



1. طرح بهسازي و نوسازي حرم مطهر.



2. همكاري در بازسازي ميدان آستانه به متراژ 9900 متر مربع، حصاركشي زمينهاي آستانه و كروكي برداري از كليه رقبات موقوفه.



3. تنظيم شناسنامه ملكي براي رقبات املاك مزروعي آستانه و نقشه برداري 1500 هكتار اراضي گازران.



4. حصاركشي 18000 متر مربع زمين صنايع در جاده اراك.



5. طراحي و احداث و راه اندازي كارخانه شن و ماسه و نصب دستگاههاي آن و ساخت ساختمان اداري آن.



6. همكاري با مهندسين وزارت مسكن و شهرسازي به عنوان مجري طرح توسعه ضلع جنوبي حرم.



7. واگذاري 4000 متر مربع از اراضي مجتمع فرهنگي جهت احداث كارخانه بتن و استقرار بچينگ پلانت پروژه طرح توسعه حرم مطهر.



8. طراحي مجتمع فرهنگي - تربيتي آستانه مقدسه كه مساحت زمين آن 82000 متر مربع و زير بناي آن 50000 متر مربع، شامل: دارالقرآن الكريم (10000 متر مربع)، كتابخانه عمومي، آمفي تئاتر، مسجد، موزه و نمايشگاه، مركز آفرينشهاي علمي، فني و هنري (با 8000 متر مربع)، مجموعه ورزشي، كتابخانه كودك و غيره مي باشد.



هم اكنون عمليات نوسازي، تسطيح، محوطه سازي، جدول گذاري و خيابان كشي با زير سازي و اجراي فضاي سبز مجتمع اجرا شده و ساختمان دارالقرآن الكريم به ميزان 8000 متر مربع مسقف شده و اسكلت بندي آن در حال اجراست و مجتمع با استخر 1250 متر مربعي نيز در حال اجرا مي باشد.



13. مجتمع فرهنگي پره سر رضوان شهر: اين مجتمع بين انزلي و آستارا مي باشد و با مساحت 30000 متر مربع، شامل: مسجد، ساختمان فعاليتهاي مذهبي، فرهنگي، مهمانسرا، سايت ورزشي، پيست دو ميداني، و پارك مي باشد كه 20% از طراحي و نظارت در اجراي ساخت آن پيشرفت حاصل شده است.



14. مجتمع فرهنگي - مذهبي ماهنشان، داراي 11000 متر مربع زمين كه شامل: مسجد جامع، حوزه علميه و مجتمع مسكوني با زيربناي 10000 متر مربع مي باشد و مقداري از كارهاي ساختماني شروع شده است.



15. طرح كمپنيگ زائران در اراضي حصار سرخ به متراژ 1000000 متر مربع كه شامل هتلهاي چند ستاره، مسجد، كتابخانه و غيره مي باشد.



16. زائر سراي مشهد مقدس: در سال 1380 ه . ش . ساختماني داراي 6 طبقه به عنوان زائرسرا خريداري شد.



17. هتل قم: بناي هتل در زميني به مساحت 2000 متر مربع و داراي پنج طبقه و نيم با تجهيزات كامل است كه هم اكنون از آن بهره برداري مي شود.



18. پارك شهيد كه به عنوان اجاره به شهرداري قم واگذار شده بود و بعد از اتمام مدت اجاره، در سال 1380 ه . ش . به آستانه بازگردانده شد.



19. مجتمع فرهنگي خيابان صفائيه كه پس از طي مراحل قانوني تحويل آستانه گرديد.



20. ساختمان مؤسسه زائر در ابتداي 45 متري صدوق قم با زير بناي 2000 متر مربع در چهار طبقه.



21. طرح ساخت هنرستان هنر و طرح ساخت هتل زائر در مجاورت پارك شهيد.



22. طراحي و ساخت دامداري با زير بناي 300 متر مربع و سايت مسكوني در روستا.



23. ساخت استخر پرورش ماهي و دو واحد مسكوني با زير بناي 400 متر مربع.



24. ساخت واحد اداري و كارگري دامداري در مزرعه عصمتيه و سالن دامداري شماره يك به مساحت 1100 متر مربع و شماره 2 به مساحت 900 متر مربع.



25. ساخت دفتر نمايندگي آستانه در شهر جعفريه و ساخت سوله 1500 متري كشاورزي و پوشش انهار به طول 5000 متر.



26. احداث مجتمع پزشكان در سال 1372 ه . ش. واقع در بلوار امين و طراحي و اجراي مجتمع تجاري - پزشكي بلوار امين با مساحت 570 متر مربع رو به روي صدا و سيما.



27. شركتها و سهام آنها: شركت مهندسين مشاور مهاب قدس - شركت مهندسين مشاور دز آب - شركت مهندسين مشاور طوس آب - شركت مهندسي مشاور ري آب - شركت مهندسين مشاور زايند آب - سهام در اين شركتها 25% مربوط به آستانه مقدسه و 26% آستان قدس رضوي و 49% به وزارت نيرو تعلق دارد.



28. سهام شركت سيمان فارس و خوزستان كه در حال حاضر آستانه مقدسه 408462 سهم از شركت مذكور را دارا مي باشد.



29. بهره برداري از معدن فلدسپات دهگاه با تجهيزات و ماشين آلات سنگين و چاه آب و ساختمان.



30. اخذ مجوز احداث واحد سنگ كوبي و دانه بندي از اداره صنايع لرستان و اكتشاف روي معادن گرانيت سياه رنگ، مرمريت، مواد معدني ميكا، تالك، سيليس، گرانيت طوسي و سبز و توليد موزاييك و سنگ چيني.



31. احداث كارگاه جو پوست كني در سال 1378 ه . ش . در مزرعه عصمتيه.



32. باغات جعفر آباد به مساحت 68 هكتار شامل پسته، زيتون، انگور و انار.



- آباد كردن اراضي كشاورزي مزرعه عصمتيه، 800 هكتار با محصولات گندم، پنبه، آفتابگردان، چغندر قند، نخود، برنج، زيره، ارزن. و 50 هكتار باغ شامل پسته، انگور و زيتون.



- گلخانه توليد محصولات خارج فصل با 2500 متر مربع، 50 هكتار باغات پسته، قيصي و بادام و انگور در مزرعه چهار دانگه سيرو.



- 170 هكتار زمينهاي زراعي علي آباد سراجه، شامل: گندم، جو و يونجه، باغ پسته با 70 هكتار.



- اراضي زراعي واليجرد با مساحت 125 هكتار و باغ پسته با 15 هكتار مساحت.



- اراضي زراعي شريف آباد 170 هكتار و باغ پسته به مساحت 80 هكتار.



- اجراي طرح پوشش انهار به طول بيش از 60 كيلو متر و تسطيح اراضي در سطح 1500 هكتار و استخر ذخيره آب به ظرفيت 15000 متر مكعب و ساختمانهاي اداري و كارگري و نگهباني.



- آبياري قطره اي به روشهاي مختلف در 120 هكتار و آبياري باراني به روش دستگاه آبپاش در مساحت 215 هكتار.



- احداث و بهره برداري از 3 دامپروري در مجتمع شريف آباد و مزرعه عصمتيه كه مساحت مجموع آنها حدود 51000 متر مربع مي باشد و در سالهاي 1374 - 1377 و 1380 ه . ش . احداث شد و مورد بهره برداري قرار گرفت.



- برقي نمودن 8 حلقه چاه كشاورزي و حفر 6 حلقه چاه در اراضي كشاورزي و بسياري خدمات و سرمايه گذاريهاي ديگر.



خاتمه



در طول تاريخ شهر قم، از نسل ائمه اطهار عليهم السلام، سادات زيادي به اين شهر سفر نموده و در اينجا زندگي كرده و از دنيا رفته اند كه بسياري داراي مقبره و گنبد و بارگاه مي باشند. همچنين نقباي بزرگ سادات قم، علما، دانشمندان، امرا و سلاطين متعددي در اين شهر و پيرامون قبر مطهر حضرت فاطمه معصومه عليهاالسلام دفن شده و داراي گنبد بوده اند؛ اما بارگاه و حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه عليهاالسلام در گستره تاريخ جلوه خاص خود را داشته و همواره چون نگيني بر تارك شهر قم مي درخشيده است.



محدثان و دانشمنداني، چون: موسي بن خزرج اشعري و حسين بن اِشكيب قمي خادم القبر و همچنين وكلا و نمايندگان ائمه عليهم السلام در عصر حضور، مانند: احمدبن اسحاق اشعري قمي، افتخار خدمت و توليت اوقاف و وابستگي و دلبستگي به حرم و مزار با بركت حضرت فاطمه معصومه عليهاالسلام را داشته اند. زينب دختر امام جواد عليه السلام نيز اولين قبّه و بارگاه را بر روي قبر مطهر فاطمه معصومه عليهاالسلام بنا نمود و خود او پس از رحلت، در كنار قبر آن حضرت دفن شد.



شخصيتهايي از شيعه نيز توفيق خدمت و تأسيس و تجديد بناها و رونق حرم مطهر را داشته اند، همچون: امير ابوالفضل عراقي در قرن پنجم ه . ق. وزير سلطان طغرل كبير و امير صدرالدين مظفر در اوّل قرن هفتم ه . ق. و وزير شهيد فخر الملك اسعدبن محمدبن موسي براوستاني قمي و كمال ثابت قمي، كه شرح حال و خدمات آنها گذشت.



شواهد تاريخي بسياري دلالت دارد بر اينكه حرم حضرت فاطمه معصومه عليهاالسلام پيوسته علاقه مندان غير شيعه هم داشته است و تمام مذاهب اسلامي - حنفي، شافعي، حنبلي، معتزلي و غيره - به زيارت حضرت مي آمدند و مقام او را به عنوان ذريه پاك پيامبر صلي الله عليه و آله ارج مي نهادند. در ايجاد بنا و آباداني حرم برخي از سران و حاكمان اهل سنت نيز نقش داشته اند، از جمله: ابوالحسين زيدبن احمدبن بحر اصفهاني، حاكم معتزلي قم كه در سالهاي پيرامون 309 ه . ق. براي آسايش زوّار حضرت فاطمه معصومه عليهاالسلام كارهايي به انجام رسانده است.



رجال سياسي و زنان نامدار و وابستگان به سلاطين نيز خدمات و كارهاي زيادي را در حرم مطهر انجام داده اند، از جمله: شاه بيگي بيگم، همسر شاه اسماعيل اوّل در نيمه اوّل قرن دهم ه . ق. كه گنبد و بارگاه حضرت فاطمه معصومه عليهاالسلام را تجديد بنا نمود و امير شرف الدين اسحاق تاج الشرف موسوي و مرتضي قليخان از دوره صفويه، و محمد حسين خان شاهسون شهاب الملك، حسينقلي خان نظام السلطنه، ابراهيم امين السلطان و ميرزا علي اصغر خان اتابك از دوره قاجار كه خدمات زيادي را از خود به يادگار گذاشته اند.



سلاطين ايران به خصوص شاهان صفوي و بعضي از قاجاريان توجه خاصي به شهر قم و حرم حضرت فاطمه معصومه عليهاالسلام داشته اند، مانند: شاه طهماسب صفوي و فتحلي شاه قاجار كه بناها و تعميرات و تزيينات زيادي را در آستانه مقدسه به انجام رسانده و در احكام و فرامين خود به متوليان آستانه مقدسه دستورات دقيق و تأكيد در آباداني آن نموده اند. و بودجه هايي را براي اين امر اختصاص مي دادند امّا در عمل، همه يكنواخت نبوده و به آنها عمل نشده است.



در اين كتاب چنان كه ملاحظه شد، به مناسبت پرداختن به زندگي و پيشينه متوليان حرم، تاريخچه خود حرم مطهر، بناهاي آن، تزيينات، تعميرات، اوقاف، املاك و صحنهاي حرم تا حدود زيادي معرّفي گرديد.



اما متوليان حرم كه داراي حكم و فرمان توليت از طرف شاهان و حاكمان عصر خود بوده اند، اكثر آنها عالم بوده اند؛ خصوصاً افرادي همچون: سيد نظام الدين سلطان احمد نقيب رضوي از سادات رضوي قم كه خاندان او به صورت موروثي، سالها متولي تام الاختيار و مدتها متولي اوقاف خاص در آستانه مقدسه بوده اند، و مولانا آقاجاني تبريزي و علي قلي خان خلجي قمي فيلسوف و دانشمند قرن دهم و يازدهم ه . ق. كه متولي آستانه مقدسه بوده اند و همچنين سيد ميرزا حبيب الله، فرزند سيد حسين خاتم المجتهدين و سيد ميرزا محمد مهدي اعتماد الدوله، فرزند ميرزا حبيب الله و از متوليان متأخر، ميرزا سيد محمد باقر متولي باشي و آيةالله مسعودي خميني، توليت فعلي آستانه مقدسه كه ازچهره هاي علمي و شاخص در ميان ديگر متوليان مي باشند.



گفتني است كه كتاب حاضر از كمبودها و كاستيها مبرّا نمي باشد، اما فتح بابي است براي آنكه پژوهشگران و محققان علاقه مند با ژرف نگريهاي خود به روشنگري زواياي تاريك ديگري از تاريخ متوليان حرم حضرت فاطمه معصومه عليهاالسلام بپردازند.