فتحعلي شاه قاجار


نام اصلي وي بابا خان جهانباني، فرزند حسينقلي خان قاجار قوانلو و برادر زاده آقا محمد خان قاجار مي باشد. فتحعلي شاه، دومين پادشاه سلسله قاجاريه، در دوران حكومت خويش نسبت به شهر قم و آستان قدس فاطمي خدمات زيادي نموده و در توسعه و رونق و آباداني قم و آستانه مقدسه، چه در جهت تزيينات و چه مرافق و بيوتات نقش بسيار مؤثر و نماياني داشته است و اين پس از ويرانگري و چپاول و قتل و غارت افغانها و ابراهيم خان ابدالي و محاصره آقا محمد خان قاجار بوده است.



او نذر كرده بود كه اگر به حكومت برسد، ماليات از قم نگيرد و شهر قم و حرم حضرت معصومه عليهاالسلام و اماكن متبركه اين شهر را آباد كند. به نذر اولي عمل نكرد و قم را به مادرش داد و تيول او كرد؛ اما به نذر دومي عمل نمود.



وي در اولين سال سلطنت خود حكم به تذهيب قبه منوره حضرت معصومه عليهاالسلام و آرايش گنبد مطهر با خشتهاي طلا نمود و مبلغ يكصد هزار تومان زر نذر آستانه مقدسه كرده بود كه آن را جهت افزودن مرافق و تجديد بنا و تزيين آستانه اختصاص داد(98) و دستور ساختن درب طلا را نيز صادر كرد و بخشش زيادي به مساكين شهر نمود.



معماران و مهندسان آن عصر به دستور وي به تعمير بقاع و مساجد و آستانه مقدسه كه به مرور زمان مندرس و منهدم شده بودند، پرداختند. تعمير مسجد امام حسن عسكري عليه السلام و تجديد بناي دارالشفاء و كاروانسراي وقفي آستانه مقدسه و حمام و بازار نيز از جمله كارهاي فتحعلي شاه در قم مي باشد.



در بهار سال 1215 ه . ق. دستور تذهيب قبه پاك و منور حضرت فاطمه معصومه را صادر كرد و مدرسه فيضيه را تجديد بنا نمود و سدّ محكم بر رودخانه بست و همچنين دو صحن كهنه(99) (صحن عتيق فعلي) را به هم متصل و يكي نمود و در آباداني اين صحن تلاش بسيار كرد.



بناي دو درب زرين و مأذنه زرين صحن عتيق و تذهيب ايوان شمالي در صحن عتيق و آينه كاري ايوان بزرگ صحن نو [فعلي ]در حرم مطهر و اصل بناي مسجد بالاسر و تزيين حرم از آثار فتحعلي شاه مي باشد.



موقوفات زيادي را براي آستان مقدس قرار داد، از جمله: قريه تبرته از روستاهاي ساروق اراك را به آستانه وقف نمود و همچنين روستاي سر تو من از روستاهاي فراهان را نيز وقف آستانه نمود.(100)



فتحعلي شاه حدود 38 سال سلطنت كرد و در سال 1250 ه . ق. در سن 66 سالگي در عمارت هفت دست اصفهان درگذشت كه جنازه وي به قم آورده و در بقعه اي كه قبلاً در زمان حياتش براي خود آماده كرده بود، به خاك سپرده شد.(101)

پاورقي



98) ر ك: «تاريخ روضة الصفا» مير محمد بن سيد برهان الدين، ج 10، ص 91.

99) از عبارت استفاده مي شود كه صحن عتيق ابتدا دو قسمت بوده است و در زمان فتحعلي شاه به يك صحن تبديل شده است.

100) ر. ك: «تربت پاكان» صص 31 - 26 و جاهاي ديگر.

101) ر. ك: «شرح حال رجال ايران» مهدي بامداد، ج 3، ص 68.