بقعه و گنبد مورد نظر در چهار كيلومتري جنوب غربي مركز شهر قم و دركنار راه شوسه اراك واقع و يكي از مكانهاي زيارتي و تفرجگاه هاي عمومي شهر محسوب مي شود.



قبل از آنكه معلوم گردد مدفون در اين بقعه چه كسي است، لازم است كه گفته شود به اين اسم در قم و اطراف آن سه امامزاده مدفون مي باشند كه عبارتند از:



1ـ بقعه امامزده جمال؛ واقع در خيابان اراك اول اتوبان كمربندي شهر كه بجهت توسعه و گسترش شهر قم، جزء امامزادگان مدفون در داخل شهر محسوب مي گردد.



2ـ بقعه امامزده جمال؛ معروف به(جمال زينب) يا(شاه جمال غريب) كه در جاده كاشان جنب قبرستان بقيع واقع است وحالاتش در بخش بعدي اين كتاب(610)خواهد آمد.



3ـ بقعه امامزده جمال؛ واقع در خارج دهكده لنجرود(لنگرود) سه فرسنگي شهر، سر راه كاشان كه ذكر آن مفصلا بيان خواهد شد.



پس معلوم گرديد كه سه بقعه به يك اسم درداخل شهر و اطراف اين استان موجود مي باشد و از طرفي هم فقط و رود يك(جمال) دركتاب تاريخ قم تصريح شده كه ناچارا براي تعيين مدفونين دراين بقاع سگانه احتمالاتي از طرف علماء انساب و مورخين داده شده كه از قرار زير مي باشد.



دركتاب انوار المشعشعين(611)پس از نقل ورود امامزاده حسين بن علي بن محمد ديباج به قم و ذكر احفاد وي مي نگارد كه در قم بقعه و مزاري است مشهور به شاهزاده جمال، و ظاهرا در همان بقعه نوه همين امامزاده حسين به نام محمد جمال بن جعفر بن حسين بن علي بن محمد ديباج بن امام جعفر الصادق(ع) مدفون باشد.



مرحوم ناصر الشريعه دركتاب(612)خود مي نويسد؛"بقعه امامزاده شاه جمال در جاده اينكه بسمت سلطان آباد عراق(اراك) مي رود واقع است، و قريب يكفرسخ تا شهر مسافت دارد، بقعه و گنبدي محقر و چند ايوان دارد گحويند از اولاد موسي بن جعفر(ع) و احتماليكه در حق شاه جمال غريب داده شد در حق اين امامزده داده مي شود"(613).



اما مرحوم عباس فيض ابتداءا دركتاب انجم فروزان(614)چنين فرموده كه"ناگفته نماند در قسمت شرقي و يك فرسنگي خارج شهر قم(نزديك مسجد جمكران) بقعه و مزاري است كه بشاهزاده جعفر غريب معروف و داراي بقعه و گنبد و صحني قديمي و در نزديكي آن بقعه هم، امامزاده ديگري است بنام شاهزاده جمال كه اگر گفته شود آن دو مزار يكي از جعفر بن حسين و ديگري از فرزند او احمد جمال است اقرب بصواب و انسب خواهد بود".



همچنين وي در كتاب ديگرش(615)مي فرمايد:



"مدفون در بقعه لنگرود، بعقيده نگارند(عباس فيض) شاهزاده محمد جمال بن جعفر بن حسين بن علي بن محمد ديباج بن امام جعفر الصادق(ع) است كه زياده با حشمت و ثروت بود و چون صاحب مواشي و شتران بسيار شد او را جمال بتشديد ميم مي خواندند كه به اين نام هم شهرت يافت".



پس با نقل اقوال فوق معلوم گرديد كه مرحوم عباس فيض بر خلاف عقيده ناصر الشريعه و صاحب انوار المشعشعين، اصلا مدفون بودن جناب امامزاده محمد جمال را در اين بقعه مورد بحث قائل نمي باشد و محمد جمال بن جعفر را هم در بقعه لنگرود مدفون دانسته و سرانجام درباره مدفون در بقعه جاده اراك كه مورد بحث است مي فرمايد كه"در اين بقعه بهشادت نام و لقب يكي از شرفاء قم سيد ابوالمعالي محمد جمال الدين نقيب سادات قم و آوه در قرن هشتم مدفون است چنونكه لقب جمال الدين از القاب موضوعه قرون وسطي است كه در قرون اوليه به اين نام بر خورد نمي نمائيم و از اينكه قبر وي مزار و داراي قبه و بارگاه شده ست استفاده مي گردد كه نامبرده از سادات جليل القدر بوده است".



بهر حال مدفون در اين بقعه همچنانكه در سر درب مدخل به صحن هم نوشته شده امامزاده محمد جمال الدين را احفاد امام موسي كاظم(ع) مي باشد و نسب وي حتي الآن معلوم نيست و بنا به قول مرحوم فيض اگر صاحب اين بقعه در قرن هشتم رحلت فرموده ظاهرا نسب وي با پانزده واسطه به امام(ع) برخواهد گشت ولي عقيده نگارنده اين كتاب چنين است كه چون ورود احفاد امام سجاد(ع) در قم در اكثر كتب تاريخي و انساب ثبت شده، و اكثر قبور ومشاهده متبركه موجوده در قم هم منسوب به اولاد و احفاد آنحضرت مي باشد و با تصريح مؤلف كتاب سراج الأنساب در صفحه 165 مبني بر وفات دو تن از احفاد امام سجاد(ع) از نسل شاه جمال الدين محمد و با تأئيد مرحوم فيض مبني بر مدفون بودن شخصيتي در قرن هشتم در اين بقعه پس بطور قوي احتمال داده مي شود كه مدفون در اين بقعه سيد جليل القدر شاهزاده جمال الدين محمد بن علي بن محمد بن محمد بن حسن بن زيد بن داعي بن مهدي بن اسماعيل بن حسن بن محمد بن نجم بن حسين بن علي بن حسن بن حسين بن حسن الأفطس بن علي الأصغر بن امام زين العابدين(ع) باشد.



توصيف گنبد و بارگاه شاه جمال الدين مدفون در جاده اراك



همانطوريكه در تصوير مشاهده مي شود بعد از مدخل اصلي امامزاده، صحن مشجر بسيار بزرگي نمايان است و بقعه امامزاده سيد جمال الدين هم نسبتا در زاويه 20 متري انتهاي صحن واقع شده كه در اطراف آن حجراتي زيبا همراه با ايوانهاي همكف بطرز با شكوه و مجلل ساخته شده كه براي قبور خانوادگي و استراحتگاه زوار از آن استفاده مي گردد، و نمابندي ايوانها و حجرات آراسته به كاشيهاي گره اي آبي رنگ منقش به گل و بوته كه جلوه و زيبائي خاصي به اين صحن داده است.



اين بقعه داراي چهار مدخل و ايوانهاي متعدد مي باشد كه در سال 1368 از طرف اوقاف و امور خيريه قم تعميرات اساسي و قابل توجه اي صورت گرفته كه من جمله آن نمودن صحن و احداث حجرات و حسينيه در اطراف روضه مطهره و ساخت درب و پنجره هاي آهني و نصب ضريح بسيار زيبا از نقره و طلاء كه سازنده و قلمزني و نجاري آن همان سازندگان ضريحهاي مطهره ديگر مشاهر متبركه است كه توصيف آنها گذشته مي باشد.



بر فراز بقعه گنبدي است عرقچيني كوتاه با آجر و خشت كه در مركز آن گنبد چه ايست شلجمي سراپا آراسته به كاشيهاي گرهي الوان ك روي آن بخط بنائي نام جلاله و اسامي محمد(ص) و علي(ع) با كاشيهاي الوان خوانده مي شود.



با توجهات و مساعدات اداره اوقاف و امور خيريه استان قم و با همت والاي مدير كل اين استان حضرت حجه الإسلام و المسلمين جناب آقاي حاج علي اكبر فاضلي حفظه الله، پروژه عظيم بقعه امامزده شاه جمال الدين همراه باتمام امكانات، براي زوار در دست اجراء‌است كه در اينجا از زحمات نامبرده و دست اندركاران اين پروژه قدرداني نموده و از جميع مؤمنين علاقمند به توسعه و مساعدت اين بقعه متبركه دعوت بعمل مي آيد كه براي اتمام هرچه سريعتر و تعمير و توسعه اين بارگاه وجوهات نقدي خود را به حساب جاري اوقاف واريز نموده و مشمول شفاعت ائمه معصومين(ع) قرار بگيريم انشاء الله.