به اين اسم دو امامزاده در اين شهر مدفون مي باشد كه يكي از آنها در جاده كاشان نزديك قبرستان بقيع و ديگري واقع درخيابان امامزاده شاه ابراهيم كه يكي از كهن ترين مزارهاي شهر و از نوادگان امام موسي كاظم(ع) به حساب آمده است. بهرحال گنبد مورد نظر از ابنيه باستاني حومه شهر بود كه بجهت توسعه شهر در داخل قم قرار گرفته است.



اما اينكه مدفون دراين بقعه چه كسي مي باشد ميان علماء انساب و مورخين اختلاف است و مرحوم ناصر الشريعه دركتاب(587)خود مي فرمايد:"نزديك شاه ابراهيم بمسافتي جزئي بالاي آن بقعه اي واقع است و گنبدي متوسط از كاشي دارد كه كاشي آن ريخته و همچنين كتيبه بقعه كه ريخته و محو شده وظاهرا از اولاد موسي بن جعفر(ع) است و نسب او از اينقرار باشد: جعفرالدقاق ابن محمد بن احمد بن هرون بن موسي بن جعفر(ع) و بنابر احتمالي جعفر بن علي بن حمزه بن احمد بن محمد بن اسماعيل بن محمد بن عبدالله الباهر بن امام زين العابدين(ع) و احتمال مي رود جعفر بن حسين بن علي بن محمد بن امام جعفر صادق(ع) باشد و سرداردالان بقيه اين عبارت بكاشي مسطور است(تجديد عمارت اين درگاه مشهد مقدس منور زبده الأعيان غازي پير قلي نموده است سه سنه 942 هـ .ق)(588).



و مؤلف كتاب(انوارالمشعشعين)(589) در كتاب خود چنين نوشته است كه"احتمال مي رود شاهزاده ايكه در قم معروف و مشهور و مدفن او در خارج شهر قم در اراضي هنديجان(هنديان و يا مزديجان يا مزادجان كه دو مزرعه متصل بيكديگر بوده اند) است و از شهر تا بقعه او قريب ربع فرسنگ(590) راه مي باشد و جناب امامزاده جليل يعني جعفر الشعراني بن الحسين كه پدر شاه زاده محمد جمال است، و بنابراين سلسله او با سه واسطه به امام جعفر الصادق(ع) منتهي و نسب شريفش به اين قرار است: شاهزاده جعفر الشعراني بن الحسين بن علي بن محمد ديباج بن امام جعفرالصادق(ع) و يا اينكه محتمل است جناب شاهزاده جعفر دقاق بن محمد بن احمد بن هارون بن امام موسي كاظم(ع) بوده باشد".



ولي بايد تصريح نمود كه بدلائلي هيچ كدام از اين دو شاهزاده و يا احتمالات مرحوم ناصرالشريعه كه در بالا اشاره شد در اين بقعه مدفون نمي باشد اگر چه در ابتداء عقيده مرحوم علامه فيض هم مدفون بودن شاهزاده جعفر الشعراني بن الحسين در اين بقعه بوده كه دركتاب(591) خود چنين مي نويسد:"بعقيده نگارنده مدفون در بقعه نامبرده بطور مظنون همان جعفر بن الحسين مكني بابي عبدالله ومعروف بجعفر شعراني است و در لوح مزار او هم امامزاده جعفر بن جعفر بن الصادق(ع) ضبط گرديده و مؤيد صحت اين عقيده كتيبه ايست از كاشي فيروزه رنگ كه سابقا در سر درب بقعه مزبور نصب بوده است واكنون از جنبه قدمت و نفاست بموزه آستانه مقدسه قم انتقال داده شده و در آنجا موجود است چه كه با خط ثلث برجسته درشت و زيبائي بر روئي آن عبارت زير نوشته شده:



"هذا مشهد طاهر المطهر الشهيد جعفر بن امام جعفر صادق بن الباقر بن امام علي زين العابدين بن امام حسين بن امام المظلوم اميرالمؤمنين سيد الوصين صلوات اله عليهم اجمعين في تاريخ محرم سبع و ستين و ستمأه 667".



وي اضافه مي كند، عبارات اين كتيبه قديمي اگر چه از جنبه ادبي هم مورد ايراد و عاميانه بوده باشد ولي از لحاظ قدمت تاريخي حائز اهميت و تا حدي سنديت آن ثابت و كاملا مشعر بر مطلوب مي باشد ولي تنها موضوع قابل توجه در كتيبه نامبرده كلمه(الشهيد) است كه نميتوان آنرا با جعفر شعراني منطبق ساخت چنانچه با غير او هم نميتوان تطبيق كرد زيرا بين امامزاادگان قم شخصي كه شهيد شده باشد جز محمد عزيزي معروف به(سيد سربخش)(592) نداريم و بنابراين بايد گفت كه نويسنده سطور را در تلفيق كلمات خطائي رخ داده و كلمه شهيد كه مي بايستي جلو نام مبارك امام حسين(ع) نوشته شود اشتباها جلو اسم جعفر بن جعفر(ع) نوشته شده است انتهي".



بعد از اين گفتار مرحوم علامه فيض دركتاب(593)ديگرش چنين مي آورد كه:



مدفون در اين گنبد شخصيت برجسته و مورد احترام وتظعيمي بنام سيدجعفر موسوي است كه به نص كتيبه قديمي كه بر روي كاشهاي قرن هفتم يعني همزمان با بنيان بقعه نوشته شده است به عز شهادت رسيده است.



و آنچه كه بعضي از مؤلفين در تعيين نسب شاهزاده جعفر نوشته اند(كه ما اختلافات را در فوق ذكر نموديم) ناشي از قلب تتبع مي باشد و اگر هم قول مؤلف كتاب انوار المشعشعين را مبني بر مدفون بودن جناب شاهزاده جعفر دقاق ابن محمد بن احمد بن هارون بن امام موسي كاظم(ع) بدانيم نيز اشتباه و عدم مداقه در كتيبه هاي داخلي بقعه مورد نظر ميباشد مخصوصا كه مستند ايشان هم بسيار ضعيف و مفادا چنين است كه هجرت جعفر دقاق بقم و رحلت وي در اين شهر به نص تاريخ قم متيقن است و در اين شهر هم دو بقعه مشهور به شاهزاده جعفر بيش نيست كه يكي همين گنبد و ديگري گنبد شاهزاده جعفر غريب دركنار تپه قم درويش(قبرستان بقيع فعلي) است پس تعيين مدفن وي بين همين دو بقعه دور ميزند.



ضعف گفتار فوق را مرحوم فيض چنين جواب مي دهد:



1ـ امامزاده هائي بنام جعفر در قم و اطراف آن فراوان است كه در همين مجموعه هم بتوصيف گنبدهاي آنان خواهيم پرداخت و محدود ساختن آن در دو بقعه دور از واقعيت است.



2ـ جعفر دقاق كشته نشده بلكه بطور طبيعي از دنيا رفته ولي مدفون در بقعه مورد سخن بعنوان شهيد قيد شده است.



3ـ جعفر دقاق نقيب نبوده و مدفون در اين بقعه جزء نقباء و شرفاء شمرده شده است.



و اما تنها دليل متقن و مستند نگارنده اين كتاب مبني بر مدفون نبودن جعفر دقاق در اين بقعه اين است كه جناب شاهزاده جعفر دقاق با چهار واسطه به امام موسي كاظم(ع) مي رسد و از كتيبه موجود در اين بقعه مورد نظر(كه به موزه آستانه مقدسه انتقال داده شده) و استدلال مرحوم فيض معلوم گشته كه وي در سال 617 هـ .ق به شهادت و بناي بقعه هم در سال 667 هـ .ق احداث گرديده، چنين مي توان گفت كه اگر در هر قرن كمتر از 3 نسل را ما محسوب نمائيم و شهادت امام موسي كاظم(ع) راهم ك در سال 183 هـ .ق تصريح شده است حساب كنيم لازم مي آيد كه مدفون در اين بقعه راكمتر از ده پشت تا به امام(ع) بدانيم و حال آنكه جناب شاهزاده جعفر دقاق با چهار پشت به امام موسي كاظم(ع) مي رسد و از طرفي اكثر علماء انساب حياه وي را در قرن 3 تا 4 هجري نوشته اند.



با اين وجود مدفون در اين گنبد بنابر قول مرحوم فيض و با استدلال نگارنده: سيد جليل شاه جعفر موسوي است كه از نقباء و شرفاي علويه در اواخر قرن ششم و اوائل قرن هفتم بوده است كه شجره نامه اش در دسترس نيست و نامبرده در يورش سپاه چنگيزي در سال 617 هـ .ق در فتنه امير زاده جته نويان و قتل عامل مردم قم بقتل و شهادت نائل گرديد و ماجراي آنرا مفصلا در قسمت شاهزاده ابوالمعالي اسماعيل نگاشته شد.



بهر صورت بقعه مورد نظر در سال 667 هـ .ق بفاصله پنجاه سال پس از وقوع حادثه قتل وي ساخته شده است.



توصيف بقعه و گنبد شاهزاده جعفر موسوي(شهيد)



بقعه مورد نظر تهي از مرافق و بيوتان بوده و گنبد آن هم بشكل هرمي كوتاه و مزين به كتيبه وگچبريهاي زيبا كه همه آن تخريب و منهدم گشته و بجاي آن، بقعه با شكوه فعلي بجا مانده كه از آثار زحمات معماران ايراني از قبل و بعد از انقلاب و به همت اراده اوقاف اين استان مي باشد و چنين توصيف مي گردد.



اين بقعه كمي بالاتر از بقعه شاهزاده ابراهيم واقع شده كه داراي سه درب ورودي به بقعه مي باشد، درب اول كه مدخل اصلي آن محسوب مي گردد مقابل خيابان و با چند پلكان كه متصل به راهروي بزرگيكه به حسنيه راه دارد و از آن بداخل روضه مقدسه وارد مي شوند ساخته شده است، دو درب ديگر آن يكي در طرف شمالي بقعه و درب ديگر در ابتداي كوچه هشت متري واقع است كه هر دوي آن متصل به صحن بزرگ و مشجر راه دارد و در وسط اين صحن حوض بسيار بزرگ نمايان است كه به زيبائي هر چه بيشتر آن افزوده است، بايد اضافه كرد كه اطراف اين صحن را هم رواق و حجراتي بناء نموده اند كه از آن براي برپائي مراسم و اسكان زوار استفاده مي نمايند.



همانطوريكه گفته شد مدخل اصلي اين بقعه در خيابان شاهزاده ابراهيم واقع است كه خود شامل ايوان بزرگي بطول و ارتفاع تقريبي 8 متر تشكيل مي دهد كه خالي از نمابندي و با آجر است كه در اينجا از مؤمنين براي تعمير آن دعوت بعمل مي آيد و ايوان ديگر بقعه كه بزرگتر از قبلي مي باشد مقابل صحن مي باشد كه به ارتفاع 10 متر و به ارتفاع 30/ 1 سانتيمتر آنرا از سنگ مرمر مزين نموده اند و خود ايوان از نمابندي و كاشي تهي مي باشد، در جانبين ايوان مذكور كه اولي در سمت راست باشد حسينيه اي در دست احداث است كه ظاهرا مساحت آن 350 متر و در جانب چپ اين ايوان مسجدي است به مساحت 400 متر كه در آن محرابي مزين به كاشيهاي ملون و آراسته به گل و بوته و كتيبه هاي قرآن و اسماء جلاله كه ارتفاع تقريبي آن 3 متر و عرض آن 2 متر است كه از اين مسجد براي اقامه نماز جماعت و مراسم عزاداري استفاده مي گردد.



در وسط اين بقعه، روضه مطهر امامزاده وجود دارد كه جدار آنرا تماما با سنگ مرمر پوشيده اند و در وسط اين روضه مرقد منور شاهزاده جعفر واقع است كه ضريح نقره اي و مطلاي آن معنويت و جلوه اي ديگر به اين مشهد داده است، در داخل ضريح مرقد منور شاهزاده جعفر كه بوسيله آجر به ارتفاع 50 سانتيمتر بالا آمده و روي سنگ آن اين عبارت كنده شده:



"بسم الله الرحمن الرحيم، اين مرقد مطهر مدفن سيد جليل القدر و شريف حضرت جعفر بن موسي بن جعفر بن محمد بن علي بن حسين بن علي بن ابيطالب كه در تاريخ 617 هجري بعز شهادت نائل گرديده گنجينه آثار قم جلد 2".



اما سازنده اين ضريح مطهر آقايان احمد و عباس پرورش و قلمزني توسط جناب آقاي حسين عباسپور و نجاري از حاج نعمت الله حيدرزاده صورت گرفته كه در سال 1368 هـ .ش به اتمام و در اين مكان نصب گرديده است، اين ضريح مانند ضريحهاي مشاهد متبركه ديگر كه توصيف آنها گذشت داراي آيات قرآن كه در زمينه صورتي و به رنگ طلائي قلمزني شده و در پائين آن اين اشعار بچشم مي خورد: چشمي كه هست محو تماشاي اهلبيت



وجه خدا كه رنگ تعلق پذير نيست



نور خدا كه موسي عمران طلب كند



هركس كه ديد نقد دل خود زدست داد



نازم به عاشقي كه شود گاه اختصار



خواهي كه خيمه بر زبرنه فلك زني



اينجا بود كه ذريه شود رشك آفتاب



غير زبان محبت ديگر لسان نداشت



ما زنده ايم از دم مهدي ولي عصر



پروانه زاد راه تو گردد كه رحيل بيند جمال دوست به سيماي اهلبيت



پيداست در جمال دلاراي اهلبيت



بين جلوه گر به سينه بيناي اهلبيت



اي جان ما فداي طلعت زيباي اهلبيت



آئينه دار محو تماشاي اهلبيت



شوخاك پاي عاشق شيداي اهلبيت



غافل مشوز همت والاي اهلبيت



سود است ليك حاصل سوداي اهلبيت



اي جان ما فداي سيماي اهلبيت



اشكي كه ريخت چشم تو درپاي اهلبيت در بالاي اين مرقد گنبد دو جداره بسيار زيبا كه به ارتفاع تقريبي 7 متر از سطح بام مشاهده مي گردد كه روي آنرا ازكاشيهاي الوان گره اي بصورت گلهاي كوچك و بزرگ تورنج مزين نموده و در زير آن آيات قرآني در زمينه صورتي و بخط سفيد كه به زيبائي هر چه بيشتر گنبد افزوده است، سقف گنبد هم باكاشيهاي الوان و مزين به آيات قرآن و اسماء جلاله همراه با گل و بوته هاي بسيار زيبا منقش شده و چشم هر بيننده را مجذوب نموده و پي به مهارت هنرمندان مي نمايد.



در پايان اين قسمت از كليه دوستداران و علاقه مندان به اين خاندان و مجاوران اين بقعه متبركه تقاضا مي شود كه براي توسعه و تعمير اين مكان مقدس همت وافي مبذول نمايند.