شاهزاده سيد علي كه مزار شريفش در اراضي خارج دروازه ري(بلوار 15 خرداد) و در قسمت شمال شرقي شهر قم واقع و داراي بقعه زيبا و گنبدي شلجمي شكل از كاشي و صحني نسبتا وسيع كه به هفت واسطه از احفاد جناب محمد حنفيه و نسب وي ذيلا درج خواهد شد مي باشد.



بهرصورت مشهد شاهزاده سيد علي بيش از ساير مشاهد مشابه در قم مورد توجه عمومي ومحل نذور و مزار همگاني و مركز اجتماع و اعتكاف ارباب حاجات بويژه دردمندان است و كمتر زماني است كه يك يا چند نفر در آنجا معتكف نباشند.



ناگفته نماند كه در السنه و افواه عامه مردم بغلط شهرت يافته كه شاهزاده سيد علي از فرزندان ابوالفضل العباس بن اميرالمؤمنين(ع) مي باشد كه اين اشتهار خالي از حقيقت و غير مقرون بصحت ميباشد چه كه در هيچيك از كتب انساب و تواريخ عمومي و خصوصي ديده نشد است كه از اعقاب آنحضرت كسي به اين شهر آمده باشد، گرچه در نسب نامه وي در لوحي كاشي مرقدش بدينگونه نوشته شده: السيد علي بن ابراهيم بن جعفر بن عباس بن امام المتقين اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب(ع) كه اين شهرت غير متكي بدليل و مأخذ و ناشي از يك اشتباه ساده بوده و آن اشتباه اين است كه در بين احفاد شاهزاد سيد علي چنانچه خواهد آمد امامزاده اي وجود دارد كه نام او ابوالفضل العباس و پدر او حسين بن علي مي باشد و همين عباس بن حسين بن علي هم در جوار پدر خود در قبرستان محمديه مدفون است و بجاي اينكه گفته شود ابوالفضل العباس از فرزندان شاهزاده سيد علي است برعكس گفته شده شاهزاده سيد علي از احفاد ابوالفضل العباس است و حتي لوح مزار اين امامزاده هم كه نسب او را بدين طريق تعيين نموده اند، ثبت كردند كه كاملا اشتباه و بي مأخذ مي باشد(488).



مدفون در بقعه امامزاده سيد علي كيست؟



همانطوريكه در مبحث بالا گفته شد، احتمال نمي رود مدفون در آن بقعه سيد علي بن ابراهيم بن جعفر بن عباس بن امام اميرالمؤمنين(ع) باشد، زيرا در تاريخ قديم قم ورود چنين شخصي با اين نسب ذكر نشده و مضافا بايد اظهار كرد، ابوالفضل العباس را فرزندي بنام جعفر(489)نبوده و در بين پسران وي تنها عبيدالله بن عباس داراي اعقاب بوده است و از عبيدالله هم فقط از نسل پسرش حسن اعقابي باقي مانده است، بنابراين اشتباه فوق كه بيان گرديد، درنسب اين امامزاده تقويت پيدا مي كند، گرچه نظر ابتدائي مرحوم علامه نسابه عباس فيض هم در كتاب(گنجينه‌ آثار قم)(490)چنين بود كه مدفون دراين بقعه جناب شاهزاده(علي ابن ابراهيم بن ابي جعفر حسن بن عبيدالله بن ابي الفضل العباس بن امام اميرالمؤمنين(ع)) مي باشد، و وي در كتاب مزبور اضافه مي كند كه علي بن ابراهيم از اسخياي بني هاشم و به جلالت قدر و عظمت منزلت متصف بوده است و او را نوزده پسر بوجود آمده كه از جمله آن عبيدالله بن علي است كه وي سيد جليل القدر، فاضل، شجاع و با تقوي بود و اكثر اوقات را به سياحت ميگذارنيد و كتاب جعفريات را كه در چند مجلد و متضمن دوره كاملي از فقه شيعه است تصنيف كرده و در سال 312 هـ .ق رحلت كرده است.



بايد در جواب مرحوم عباس فيض گفت:



اولا: همانوريكه اكثر مورخين و علماء انساب نوشته اند، براي عبيدالله بن ابي الفضل العباس بن امام اميرالمؤمنين(ع)م دو پسر معقب ذكر نموده اند، كه يكي بنام عبدالله و ديگري بنام حسن(491)مي باشد، منتهي عبدالله مكني به ابوجعفر و حسن به ابومحمد الاصغر كه امير نواحي ينبع بوده و بعدها بعنوان ملك الملوك مكه و مدينه و تمام حجاز معين گرديد.



پس اينكه مرحوم فيض حسن را مكني به ابي جعفر دانسته اشتباه مي باشد، بلكه برادري وي عبدالله بن اين اسم تكني شده بود و حسن طبق قول جميع علماء انساب به ابي محمد الاصغر معروف و مشهور بود(492).



ثانيا: نشو و نماي علي بن ابراهيم، به اتفاق علماء انساب(493)در بغداد بوده، و در سنه 264 هـ .ق هم وفات يافته است، لذا اگر نامبرده به ايران و منطقه قم هجرت نموده باشد، ناچارا مي بايستي ذكري از آن در كتب تاريخ و انساب مي شد، وانگهي اگر احتمال داده شود كه غفلتي از طرف مورخين صورت گرفته و نامبرده به اين شهر"قم" وارد گشته و رحلتش هم در همان تاريخ مذكور بوده، يقينا تربت و مزارش مطاف اهالي و مؤلف كتاب تاريخ قديم قم هم كه در سنه 378 هـ .ق نوشته، ذكري از آن در كتابش مي آورده است، لذا عدم ذكر علماء انساب و مورخين از هجرت علي بن ابراهيم بن قم، و اشاره ننمودن مؤلف تاريخ قديم قم از هجرت و نام وي، اقوي دليل بر مدفون بودن شخصيت ديگري در اين بقعه متبركه دارد.



مضافا بر اينكه مؤلف كتاب"سراج الانساب"(494)درخصوص اعقاب حضرت عباس بن اميرالمؤمنين(ع) مي فرمايد:



"و نسل عباس بن اميرالمؤمنين(ع) به غايت اندك است، در عراق عجم و خراسان كسي ازايشان نديدم، غالبا در شيراز و طبرستان بوده اند، و بيشتر نسل عباس(ع) در حجاز و مغرب اند".



ثانيا: خود علامه فيض در كتاب ديگرش(495)ثابت نموده كه مدفون در اين بقعه يكي از احفاد محمد حنيفه بن امام علي(ع) مي باشد پس چطور مي توان دو عقيده در مدفن يك شخص داشت يا اينكه مدفون بودن اين شاهزاده را يعني علي بن ابراهيم و شاهزاده علي بن احمد كه ذكرش خواهد آمد را با هم در همان بقعه بدانيم، كه حتي الآن كسي قائل نشده، خصوصا با دليلي كه بر عدم هجرت و نامي از علي بن ابراهيم در كتاب تاريخ قم موجود است، مي توان استدلال نمود كه مدفون در اين بقعه يكي از احفاد محمد حنفيه مي باشد.



اما چنانكه مرحوم فيض هم قائل شده، دركتاب تاريخ قم مسطور است، اول كسي كه از فرزندان محمد حنفيه ابن اميرالمؤمنين(ع) از نصييبين به ري آمد، جناب احمد بن محمد بن علي بن عبدالله بن جعفر بن عبدالله بن جعفر بن محمد حنيفه بن علي بن ابي طالب(ع) است كه فرزندش علي بن احمد هم(منظور همين شاهزاده سيد علي است) با وي همراه و در آنوقت طفل بود و احمد او را رد ري به رشد و كمال رسانيد و بزرگش نمود(496).



و نيز مسطور است كه از احمد در ري ابوعبدالله حسين و ابوزيد محمد بن وجود آمده، پس از آن احمد بن محمد با فرزند خود علي از ري بقم هجرت كرده و فرزند او علي در قم توقف نمود ولي پدرش احمد ديگر باره به ري بازگشت و در همانجا وفات يافت و ابو عبدالله حسين از ري بقزوين هجرت كرد و در آنجا متوقف گشت و اعقابش در همانجا مي باشند كه در ميان ايشان رؤسا و اربابان علم و فضل معروف بوده و به منصه ظهور درآمدند، اما ابوزيد محمد در همان ري اقامت داشت و در آنجا وي را سه پسر بنام ابو القاسم عزيزي و ابراهيم و احمد به وجود آمدند(497).



"و اما علي بن احمد(شاهزاده سيد علي بن احمد) كه با پدر خود بقم آمده بود در همين شهر توطن نموده، و از زنان متعددي او را هفت پسر به اسامي، محمد، حسين، احمد، حسن، طاهر، حمزه مكني به ابوالقاسم و اسماعيل بوجود آمدند كه پنج دختر هم كه متأسفانه اسامي آنها قيد نشده از او بازمانده بودند".



اما محمد بن شاه سيد علي بن احمد را در قم فرزندي بنام ابو حمزه بوجود آمد، كه پس از آن به ري رفت و در آنجا از زن جعفريه دختري آورد و ابوحمزه بلا عقب درگذشت و ابوالقاسم حمزه بن علي هم بدون فرزند وفات يافت.



حسين بن علي را دو پسر بنام ابوطالب محسن عزيزي و ابوالفضل عباس و يكدختر به وجود آمدند كه ابوطالب از قم به ري هجرت كرد و در آنجا از دختر عم خود(محمد بن علي) دو پسر بنام محمد و علي و يكدختر آورده و ابوالفضل العباس بن حسين بن شاهزاده سيد علي هم درقم وفات نمود واز براي او فرزندي ذكر نشده است.



و در كتاب عمده الطالب(498)از ابو نصر بخاري نقل مي نمايد كه سادات محمديه كه در شهر قزوين رؤسا و در قم علماء و در ري بزرگ و سرور بودند همه از احفاد همين شاهزاده، سيد علي مي باشند.



پس بايد بطور جزم اعلان نمود كه مدفون در اين بقعه امامزاده اي از نسل محمد بن حنفيه بن امام علي(ع) مي باشد، و به دليل اينكه ورود وي در كتاب تاريخ قديم قم تأييد شده و صاحب كتاب منتقله‌ الطالبيه(500)هم مدفون بودن چنين شخصيتي را در كتابش تصريح نموده است.



توصيف گنبد و بارگاه شاهزاده سيد علي



بقعه و گنبد شاهزاده سيد علي از بناهاي جناب آقاي حاج محمد آقا زاده مي باشد كه از تجار بلند همت و خير شهر قم بوده كه فرشهاي گرانبهاي دار السياده را هم وقف و تقديم آستانه نموده است، بهرحال بقعه از داخل بصورت هشت ضلعي مختلف الاضلاع و به دهانه 7 و ارتفاع 9 متر است و در جهت جنوبي بقعه ايواني است به دهانه تقريبي 5 متر و عرض و ارتفاع 7 متر خالي از كاشيكاري و در جانب ايوان دو كفشكن وجود دارد و جلو ايوان صحن نسبتا بزرگي به شكل مربع نيمه كامل كه درصحن امامزاده هم اشجاري به چشمي مي خورد.



بر فراز بقعه گنبدي است شلجمي سراپا آراسته به كاشيهاي گره سازي الوان به ارتفاع 7 و قطر 7 متر داراي عنقي استوانه اي به ارتفاع 40/ 2 متر مزين به كاشيكاري معقلي با چند كمربند دندانه آجري كه پيش داده شده و در مقرنس آجري بر روي يكديگر كه نيز پيش آمدگي دارند و در داخل هر حوضچه مقرنس چند پارچه كاشي كوچك كلوكي فيروزه رنگ و يا مشكي بكار برده شده است و بالاي آنها كتيبه است بعرض 45% سانتميتر از كاشيهاي خشتي بخط ثلثي سفيد در زمينه لاجوردي كه روي آن آيه مباركه نور(الله نور السموات و الارض مثل نوره كمشكاه) تا(هو العزيز الحكيم)(صدق الله العظيم في سته 1342 حرره حسين ارسطو) خوانده مي شود.



و تارك گنبد آن شلجمي و آراسته به كاشيهاي گرهي كه روي آن در بالاي چند نام جلاله و در وسط چند اسم محمد و در پائين در محاذات آنها چند نام علي بطور متعاكس از كاشيهاي الوان تجلي يافته است.



در مدخل بقعه زير ايوان توصيف شده يكزوج درب منبت كاري بود كه اين اشعار در چهار چوب و اطراف آن بخط نستعليق منبت شده بود:



يا علي آن بنده مضطر منم بر در اكرام تو افقر منم



هشتم ذي الحجه 1334 استاد محمد بن ابوالحسن



هركس به علي روي تولي نكند در باغ جنان به حشر مأوي نكند



بالله بجز علي و اولاد علي دردي زكسي كسي مداوا نكند



* * *



اولاد علي كه اصل ايمان شده اند دردا كه قتيل تيغ عدوان شده اند



مجموع چو آفتاب و ماه و انجم در جمله آفاق پريشان شده اند



* * * اين بارگاه كيست كه با عرش همسر است



شهزاده ي كه دفن بود اندرين مكان



عباس جد اوست و براهيم باب وي



هركس كه گشت زائر قبرش زروي صدق



باشد ولي حضرت معبود ذي الجلال



گمنام زن تو دست توسل بدامنش



خواهد هر آنكه حاجت از اين شبل مرتضي



دار الشفاست مركز درمان دردها اين بارگاه قدس زفرزند حيدر است



نامش علي و زاده ساقي كوثر است



نور دو چشم فاطمه، خاتون محشر است



جايش بهشت و تحت لواي پيمبر است



اين سيد جليل كه محبوب داور است



كو شافعت بنزد خداوند اكبر است



بي شك بدان كه حاجتش از وي ميسر است



اين مرقد شريف كه دائم منور است در پايان بايد اضافه كرد، از طرف سازمان اوقاف و امور خيريه اين استان، تعميرات و توسعه شايان ذكر سالهاي گذشته در اين بقعه بعمل آمده و هنوز هم ادامه دارد، من جمله نصب ضريح مطهر از نقره و مطلا كه سازنده آن جناب آقايان احمد و عباس پرورش و قلمزني آن توسط حسين عباسپور و نجاري از حاج نعمت الله حيدرزاده كه در اصفهان به سال 1370 هـ .ش به اتمام و نصب گرديده شد كه اشعار اطرف ضريح مطهر همان اشعار ضريح شاهزاده سيد علي بن جعفر(ع) مي باشد.